Маған жақсы мұғалім бәрінен де артық, өйткені мұғалім мектептің жүрегі!
Республикалық апталық газеті

Рухани-адамгершілік тәрбие


4 июня 2020, 09:49 | 1 357 просмотров


Қазіргі әлемде жастардың, әсіресе оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру бұл балаларға кім нұсқау бергеніне, сабақта және сыныптан тыс жұмыстарда қандай дүниетаныммен жұмыс жасайтынына байланысты. Пәнаралық байланыстар оқушының танымдық және ізденушілік, шындыққа деген көзқарасын, ғылымға шығармашылық көзқарасын қалыптастыруға ықпал етеді

Дүниеге деген көзқарасты игере отырып, оқушы өмірде өзін-өзі анықтауға мүмкіндік алады. Біріншіден, жалпылаудың жоғары деңгейіндегі әдістемелік идеялар жас адамның көзқарасы мен сенімдерінің негізіне айналады. Екіншіден, адамның құндылықтар, стандарттар, мұраттар мен нормалар жүйесін игеруі, оның азаматтық парызын орындауға моральдық дайындығының қалыптасуы оқушының белсенді практикалық іс-әрекетін ұйымдастырудың нәтижесінде пайда болады, ол жалпыланады. Үшіншіден, пәнаралық оқыту процесінде оқушының сенім жүйесі сана мен тәжірибенің бірлігіне негізделген.

Оқушы дерексіз ойлауға шындықтың сезімдік көрінісі нәтижесінде келеді. Содан кейін дүниетанымның зияткерлік компонентін жақсартатын нақты қозғалыс басталады. Сонымен қатар, білім жеке сезімнің шеңберіне еніп, сенімге айналады, адамның мінез-құлқын реттеуге, білімді шешім қабылдауға, оқушының рухани-адамгершілік қасиеттерін жақсартатын белгілі бір іс-әрекетке жетелейтін дайындығы мен шешімін анықтайды. Алайда, ғылыми білімдердің саралануымен мектептердегі оқу пәндерінің саны мен көлемі артады, бұл мектеп өміріндегі күрделі құбылысты – жүктеме жүктеу бағдарламаларын, жеке білімнің көп мөлшерін тудыратын, өмірдің негізгі сұрақтарына жауап беретін толық және толық дүниетанымның болмауын тудырады. «Әрбір адамға қатысты ғылымдар жүйесін құру керек, өйткені қазіргі жүйе әр тақырыпқа қатысты. Бұл білім берудің міндеті болуы керек. Біз өнердегі осындай комбинацияның мысалдарын көреміз: сіз храмға кіресіз, музыка, сәулет және діни сезімдерге таңданасыз. Бұл заттарды бір-бірінен бөлуге қандай құқығымыз болды? Шындығында, бір ғылым және бір өнер ... бірақ бұл ғылымның барлық салалары нысанда жүреді» -деп атап өткен В.Ф Одоевский.

Таным процесін қарастыра отырып, адамның белгісіз құбылыстардың бар екендігіне сенуіне үлкен мән беру керек, бірақ бұл құбылыстардың прототиптері, болжалды болса да, адамның санасында қалыптасып, өзінің танымдық іс-әрекетін бағыттап отырады: «адам ... өзінің жан дүниесінің тереңінен дами бастағанда нысандарды қарау тәсілі, білім қажет, яғни адам өз көзімен қарайтын, өз іс-әрекеті арқылы әрекет ететін, өзіне шоғырланған объектілерге деген осындай көзқарас, мұндай білім - ғылым мен өнердің үйлесімділігі, сеніммен нығайтылған; Бұл үш элемент адамның жан дүниесінде үйлеседі, және біздің жан-дүниеміздің кез-келген әрекетінде біз осы байланысты байқаймыз: егер біз оның бар екеніне сенбейтін болсақ, біз оны зерттей алмаймыз; егер біз оны, ең болмағанда, өзімізге білдіре алмасақ, біз оны зерттей алмадық - және, ең бастысы, егер бұл объектінің прототипі біздің жанымызда болмаса. Оқушының танымдық іс-әрекетін ұйымдастыра отырып, оқытушы ғылымдар диалогы аясында өзінің «адамгершілік инстинктін» дамытуы керек; қалыптасқан тұжырымдаманың маңызды жағын тереңдету; тұжырымдаманың дамуын жақсарту; оқушының дүниетанымын және мінезін қалыптастыру; оқушылардың жаңа нәрселерді үйрену жолдарын іздеуді қамтамасыз ету. Оқу процесінің мұндай ұйымдастырылуы баланың жан-дүниесінің тұрақты және үздіксіз жұмысын, әлемді және осы әлемдегі өзін-өзі түсінуді, өзін-өзі жетілдіруге деген ұмтылысты, ішкі әлемнің кеңістігін өзгертіп, сана-сезімін кеңейтуге бағытталған, бұл рухани және адамгершілік жеке тұлғаны қалыптастыру процесі ғана емес.

Қазіргі уақытта қазақстандық білім беру жүйесін дамытудың басым бағыттарының бірі - әр баланың рухани, физикалық, психикалық, әлеуметтік және шығармашылық дамуда үйлесімділікке қол жеткізуіне мүмкіндік беретін жас ұрпақтың жеке әлеуетін ашуға бағытталған мектеп оқушыларының адамгершілік және рухани білім беруі. Бұл бағыт 2010 жылы «Өзін-өзі тану» пәні енгізілді. Айта кету керек, пән еліміздің тәжірибелік алаңдарында бірнеше рет сыналды. Тәжірибе көрсеткендей, дамытушылық білім берудің оң тәжірибесі жинақталған, бұл біздің болашақ түлектерімізге қоғамға қызмет етуге бағытталған адамгершілік пен сындарлы белсенділікті көрсетуге мүмкіндік беретін кең ауқымды өмірлік дағдылармен жабдықталуы үшін қолданылуы керек. Өзін-өзі тану процесі оқушылардың адамгершілік тәрбиесіне үлкен мүмкіндіктер береді. Біріншіден, бұл моральдық білімнің қайнар көзі болса, екіншіден, моральдық дилемманың, жағдайлардың, моральдық ойлау мен пайымдаудың, этикалық таңдау мен шешімдердің жоғары шоғырланған атмосферасын жаңғыртады. Бұл ерекше моральдық-психологиялық атмосфераны тудырады, ол баланың нәзік жан дүниесін қызықтыратын мәселелерді шешеді.

 Мектептегі адамгершілік тәрбиенің негізгі формасы – сабақ болып табылады. Оқу, дамытушылық және тәрбиелік міндеттерді қоса, сабақ көптеген жеке тұлғалық қасиеттердің қалыптасуына, соның ішінде адамгершілікке де әсер етеді.

Рухани-адамгершілік тәрбиенің ең үлкен мүмкіндігі өзін-өзі тану сабақтарында ғана емес, басқа білім беру пәндерінің мазмұнында болуы мүмкін.Руханият пен имандылықтың қалыптасу жолдарын барлық тәрбиешілердің моральдық әсер ету жолдарымен ғана құру мүмкін емес сияқты. Сондықтан, «Өзін-өзі тану» пәні басқа пәндер оқытушыларының моральдық әсерін жинақтап, біріктіретін және сол арқылы білім берудің білім беру компонентін жүйелі және бағытталған үрдіске айналдыратын белгілі тәрбиелік сипатқа ие.

Автор:
Шукеева Гульбану Алматы Облысы Талдықорған қаласы Ш.Уәлиханов атындағы №10 орта мектеп – гимназия