Автор: Р.С.Жамболова
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті, Талдықорған қ.,
ОӘК 372.3/4
Аннотация
Мақалада бүгінгі таңда мектептерде жеке тұлғаға бағытталған оқыту, оқушының оқу қабілетін қалыптастыру, оның оқуға деген қызығушылығын, шығармашылық дербестіктерін қалыптастыру жүзеге асырылуы айтылған. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дербестіктерін дамытудың педагогикалық шарттарын сабақтарда іске асыру туралы қарастырылған. Шығармашылық іс-әрекет аясында оқушылар жаңа шешімдерді, қажетті нәтижеге жетудің өзіндік тәсілдерін, ұсынылған жағдайды қарастырудың жаңа тәсілдерін іздеу туралы көрсетілген. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дербестіктерін қалыптастырудың ұйымдастырушылық және әдістемелік аспектілерін қамтитын педагогикалық жағдайларды жасау мәселелері өзекті болып қала беретіні айтылған. Сабаққа қойылатын жалпы талаптар қарастырылып анықталған. Мұғалімнің оқушыларды шығармашылық дағдыларға үйрету, балалардың шығармашылық қасиеттерін анықтап, оларды одан әрі дамыту ықтималдығы мұғалімнің шығармашылық әлеуеті неғұрлым бай болса, соғұрлым жоғары болатыны көрсетілген. Дарынды мұғалім оқушылардың шығармашылық қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту процесін әр оқушы өзін-өзі тануға, өз қабілеттерінің кешенін анықтауға және дамытуға, оларды белгілі бір деңгейде дамытуға үйрететіні туралы айтылған. Шығармашылық дербестікті дамытудың педагогикалық шарттары анықталған. Педагогтар атап өткендей, ыңғайлы психологиялық орта мен педагогикалық қолдау, сыныптағы достық атмосфера балаларға өз көзқарастарын тұжырымдауға, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін көрсетуге, сенімді және басқа пікірге қызығушылықпен қарауға көмектесені туралы тұжырымда берілген. Шығармашылықты ынталандырудың тағы бір шарты — бұл балаға іс-әрекетті, іс-әрекет тәсілдерін таңдауда, тапсырмаларды орындау тәртібін анықтауда, орындалу ұзақтығында деп анықтама берілген.
Кез-келген сабақта оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға және іске асыруға бағытталған жұмысты құру кезінде мұғалім қағидалары ұсынылған. Сол принциптерге сүйене отырып, оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға бағытталған сабақты өткізудің сипаттамалық шарттарын келесідей тұжырымдалатыны көрсетілген. Педагог (мұғалім) білу қажет іс-әрекеттер берілген. Шығармашылық дербестікті сабақ барысында қалыптастыруға байланысты сабақ барысы көрсетілген. Шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға үздіксіз шығармашылық процесті ұйымдастыру бойынша жүйелі және дәйекті жұмыстың маңызы зор екені туралы айтып өтілген. Сонымен, қазақ тілі т.б. сабақтар оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруда маңызды рөл атқаратыны туралы ақпарат берілген. Сабақта шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушыны ұжымдық-топтық жұмысқа, белсенді танымдық процеске тарту және т.б. дамуға ықпал ететіні айтылған. Шығармашылықтың құндылығы шығармашылық процесінде жатыр деп тұжырымдалған. Қолайлы педагогикалық шарттар жасау және оларды сабақта мақсатты түрде іске асыру бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дербестіктерін тиімді дамытуға ықпал ететіні туралы дәлелдеме жасалған.
Тірек сөздер: шығармашылық, шығармашылық дербестік, педагогикалық шарт
Аннотация
В статье подчеркивается, что сегодня в школах осуществляется личностно-ориентированное обучение, формирование у учащегося способности к обучению, формирование у него интереса к обучению, творческой самостоятельности. Предусмотрена реализация на уроках педагогических условий развития творческой самостоятельности младших школьников. В рамках творческой деятельности показано, что учащиеся ищут новые решения, собственные способы достижения желаемого результата, новые способы рассмотрения предложенной ситуации. Отмечается, что актуальными остаются вопросы создания педагогических условий, включающих организационно-методические аспекты формирования творческой самостоятельности младших школьников. Рассмотрены и определены общие требования к занятиям. Показано, что учитель обучает учащихся творческим навыкам, выявляет творческие качества детей и вероятность их дальнейшего развития выше, чем богаче творческий потенциал учителя. Отмечается, что одаренный учитель обучает процесс формирования и развития творческих качеств учащихся, чтобы каждый ученик мог познать себя, определить и развить комплекс своих способностей, развить их на определенном уровне. Определены педагогические условия развития творческой самостоятельности. Как отмечают педагоги, комфортная психологическая среда и педагогическая поддержка, дружеская атмосфера в классе даны в заключении о том, что помогли детям сформулировать свои взгляды, показать свои способности и возможности, с интересом взглянуть на уверенное и иное мнение. Еще одним условием стимулирования творчества является то, что ребенку дается определение в выборе действий, способов действий, определении порядка выполнения заданий, продолжительности выполнения.
При создании работы, направленной на формирование и реализацию творческой самостоятельности учащихся на любом уроке, предложены принципы учителя. На основе тех же принципов показано, что описательные условия проведения урока, направленные на формирование творческой самостоятельности учащихся, формулируются следующим образом. Педагогу (учителю) даны действия, которые необходимо знать. Показан ход занятий, связанный с формированием творческой самостоятельности в ходе занятий. Отмечается, что для формирования творческой самостоятельности важна системная и последовательная работа по организации непрерывного творческого процесса. Так, представлена информация о том, что уроки казахского языка и др. играют важную роль в формировании творческой самостоятельности учащихся. На уроке отмечается, что организация творческой деятельности, вовлечение учащегося в коллективно-групповую работу, активный познавательный процесс и т.д. способствуют развитию. Утверждается, что ценность творчества заключается в творческом процессе. Доказано, что создание благоприятных педагогических условий и целенаправленная их реализация на уроке способствует эффективному развитию творческой самостоятельности младших школьников.
Ключевые слова: творчество, творческая самостоятельность, педагогическое условие
Annotation
The article describes the implementation of personality-oriented training in schools today, the formation of the student’s learning ability, the formation of his interest in learning, creative independence. It is envisaged on the implementation in the lessons of pedagogical conditions for the development of creative independence of Primary School students. Within the framework of creative activity, students are shown the search for new solutions, their own ways to achieve the desired result, new ways to consider the proposed situation. It is noted that the problems of creating pedagogical conditions, covering the organizational and methodological aspects of the formation of creative independence of Primary School students, remain relevant. The general requirements for the lesson are considered and determined. It is shown that the teacher is more likely to teach students creative skills, identify the creative qualities of children and develop them further, the richer the creative potential of the teacher, the higher. It is said that a talented teacher teaches the process of formation and development of students ‘ creative qualities to each student to know himself, to identify and develop a complex of his abilities, to develop them to a certain extent. Pedagogical conditions for the development of creative independence are defined. As noted by teachers, the conclusion is given that a comfortable psychological environment and pedagogical support, a friendly atmosphere in the classroom helped children formulate their views, show their abilities and capabilities, look confidently and with interest at a different opinion. Another condition for stimulating creativity is that the child is defined as in the choice of activities, methods of activity, in determining the procedure for completing tasks, in the duration of execution.
In any lesson, the principles of the teacher are presented when building work aimed at the formation and implementation of students ‘ creative independence. Based on the same principles, it is shown that the characteristic conditions for conducting a lesson aimed at the formation of creative independence of students are formulated as follows. The actions that the teacher (teacher) needs to know are given. The course of the lesson related to the formation of creative independence during the lesson is shown. It is noted that systematic and consistent work on the organization of a continuous creative process is of great importance for the formation of creative independence. Thus, information is given that the Kazakh language, etc., plays an important role in the formation of creative independence of students. It is noted that the organization of creative activity in the lesson, the involvement of the student in collective-group work, an active cognitive process, etc.contribute to development. It is argued that the value of creativity lies in the process of creativity. Evidence has been made that the creation of favorable pedagogical conditions and their targeted implementation in the classroom contributes to the effective development of creative independence of Primary School students.
Key words: creativity, creative independence, pedagogical contract
Бүгінгі таңда мектептерде жеке тұлғаға бағытталған оқыту, оқушының оқу қабілетін қалыптастыру, оның оқуға деген қызығушылығын, шығармашылық дербестіктерін қалыптастыру жүзеге асырылуда. Дегенмен, бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дербестіктерін қалыптастырудың ұйымдастырушылық және әдістемелік аспектілерін қамтитын педагогикалық жағдайларды жасау мәселелері өзекті болып қала береді. Әр түрлі жарияланымдарды, нақты білім беру тәжірибесін талдау көрсеткендей, мектепте мұғалім жұмысында стандартты түрде жиі кездеседі. Қазіргі мектептегі мұғалімнен жалпы білім беру дағдыларын қалыптастыруға ғана емес, сонымен қатар оқушылардың шығармашылық қызметін ұйымдастыруға, іздеу және шығармашылық тапсырмаларды орындауға назар аудару қажет. Шығармашылық іс-әрекет аясында оқушылар жаңа шешімдерді, қажетті нәтижеге жетудің өзіндік тәсілдерін, ұсынылған жағдайды қарастырудың жаңа тәсілдерін іздей және таба алады.
Шығармашылық дербестіктерді сәтті қалыптастыру үшін педагогикалық шарттарды ұстану қажет. Сондай шарттардың бірі мектепте сабақ барысында шығармашылық дербестікті қалыптастыруға бағытталған сабақтар ұйымдастыру.
Шығармашылық дербестіктердің қалыптастыру деңгейі мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне, мұғалімнің мектепте оқытудың тиісті мазмұны мен әдістерін таңдау қабілетіне байланысты. Сондықтан балалардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастырумен айналысатын мұғалімде келесі қабілеттердің болуы осы шартты қолдайды:
— өнер — бұл белгілі бір өнер саласында эстетикалық өнер туындыларын жасау қабілеті;
— шығармашылық — шығармашылық көзқарас және проблемаларды шешу, жаңа идеяларды қалыптастыру, жаңа құндылықтарды құру, мотивтердің, білімнің, дағдылардың, шығармашылық әлеуеттің болуын болжайды;
— дидактикалық — балаларға оқу материалын, олардың мүмкіндіктерін ескере отырып ұсыну қабілеті; танымдық іс-әрекеттің қолжетімділігін және белсенділігін қамтамасыз ету мақсатында балаларға ұсынылған материалды таңдау, әзірлеу, түрлендіру;
— тілдік (сөйлеу) — өз ойларын, сезімдерін, сөйлеу мәнерлілігін анық және айқын білдіру қабілеті;
— ұйымдастырушылық — білім беру процесін ұйымдастыру, басқалармен қарым-қатынас жасау, оқушылардың шығармашылық көріністерін жандандыру, жұмыстың әр түрлі формаларын тиімді жоспарлау бойынша іс-шаралар жүргізу;
— коммуникативті — әртүрлі жастағы адамдармен қарым-қатынас жасау, балалармен дұрыс қарым-қатынас орнату;
— болжау — оқиғалардың дамуын болжау, іс-әрекеттің салдарын болжау, оқу іс-әрекетінде оқушының жеке басының белгілі бір қасиеттерінің дамуын болжау [1].
Мұғалімнің оқушыларды шығармашылық дағдыларға үйрету, балалардың шығармашылық қасиеттерін анықтап, оларды одан әрі дамыту ықтималдығы мұғалімнің шығармашылық әлеуеті неғұрлым бай болса, соғұрлым жоғары болады. Дарынды мұғалім оқушылардың шығармашылық қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту процесін әр оқушы өзін-өзі тануға, өз қабілеттерінің кешенін анықтауға және дамытуға, оларды белгілі бір деңгейде дамытуға үйренеді.
Оқушылардың шығармашылық дербестіктерін дамытудың тағы бір шарты, көптеген зерттеушілердің пікірінше, балаларда олардың әлеуетіне, ақыл-ойына, яғни баланың өзін-өзі жоғары бағалауына жеткілікті сенімділік қалыптастыру. Ол үшін тиісті жұмыс атмосферасы құрылуы керек. Демек, баланың шығармашылық дербестіктерін қалыптастырудың келесі шарты-сыныпта жағымды психологиялық атмосфера құру. Мұғалімдер баланың мектепте болған алғашқы күндерінен бастап шығармашылықтың көріністерін көтермелеп, олардың шығармашылық дербестіктерінің пайда болуы мен дамуын ынталандыруы керек. Ересектер оқушыны шығармашылық белсенділікке үнемі ынталандырудың, оның сәтсіздіктеріне деген жанашырлықтың маңыздылығын есте ұстауы керек. Сондай-ақ, нақты өмірге тән емес оғаш идеяларды түсіну мен қабылдаудың маңыздылығын атап өткен жөн [2, 3, 4].
Педагогтар атап өткендей, ыңғайлы психологиялық орта мен педагогикалық қолдау, сыныптағы достық атмосфера балаларға өз көзқарастарын тұжырымдауға, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін көрсетуге, сенімді және басқа пікірге қызығушылықпен қарауға көмектеседі. Мұндай жағдайларды жасау қарым-қатынас мәдениетін үйретеді, маңызды ұйымдастырушылық, коммуникативті, конструктивті, аналитикалық дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді, сонымен қатар бастауыш сынып оқушыларында жауапкершілік, бастамашылдық, тәуелсіздік басым болады. Демек, шығармашылық дербестіктердің сәтті қалыптасуының шарты ересектерге кедергісіз, ақылды, мейірімді көмек болып табылады.
Шығармашылықты ынталандырудың тағы бір шарты — бұл балаға іс-әрекетті, іс-әрекет тәсілдерін таңдауда, тапсырмаларды орындау тәртібін анықтауда, орындалу ұзақтығында және т.б.
Кез-келген сабақта оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға және іске асыруға бағытталған жұмысты құру кезінде мұғалім келесі қағидаларды ұстануы керек:
1) оқушылардың қабілеттерін қалыптастыруға бағытталған заманауи педагогикалық дамыту технологияларын қолдану;
2) оқушының алғашқы күндерінен бастап қалыптасқан ерекшеліктері бар және оған құқығы бар жеке тұлға ретінде қабылдау;
3) оқушылардың шығармашылық әлеуетін ашуға ықпал ететін білім беру ортасын жобалау және іске асыру;
4) дидактиканың негізгі мәселелеріне қатысты рефлексия жасау қабілеті: нені оқыту керек, қалай оқыту керек және неге оқыту керек;
5) ынтымақтастықты ұйымдастыра білу.
Осы принциптерге сүйене отырып, оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға бағытталған сабақты өткізудің сипаттамалық шарттарын келесідей тұжырымдауға болады. Педагог (мұғалім) қажет:
— балалардың барлық жауаптары мен реакцияларын қабылдау;
— оқушылардың өздерінің алға басуын өздері бақылай алатындай, таңдау және шешім қабылдау дербестігін қамтамасыз ету;
— оқушының әр идеясына таңдану;
— оқушы қатесін таныс, белгілі бір нәрсеге жаңа, күтпеген позиция мүмкіндігі ретінде пайдалану;
— әр баланың жеке басын қолдау;
— оқушылардың жеке басы мен іс-әрекетін сынға алмау;
— балалардың күнделікті және ағымдағы тәжірибесін оқу-тәрбие қызметінде кеңінен қолдану [5].
Мұндай сабақтардың негізгі мақсаты-оқушылардың қабілеті мен мүмкіндіктерін ашуға ықпал ету.
Шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруға үздіксіз шығармашылық процесті ұйымдастыру бойынша жүйелі және дәйекті жұмыстың маңызы зор.
Төменде 3-сыныпта өткізілетін сабақтың барысы көрсетілген
Сабақтың барысы
| Сабақтың кезеңі /уақыты | Педагогтің әрекеті | Оқушылардың әрекеті | Бағалау | Ресурстар | ||
| Сабақтың басы 10 мин | І.Ұйымдастыру кезеңі Үй тапсырмасын кубизм әдісі арқылы тексеру 1.Зат есім дегенеміз не? 2.Зат есімнің түрлерін ата? 3.Зат есімнің тәуелденуіне мысалдар келтір. ІІ.Қызығушылықты ояту Бүгінгі сабақтың тақырыбын білу үшін, мына сөзжұмбақты шешейік. 1. Батыр сөзінің синонимі? 2. Іс тігетін адам кім? 3. Егін өсіруші кім? 4. Нұр-Сұлтан қаласын басып өтетін өзен қалай аталады? 5. Кім? Не? сұрақтарына жауап беретін сөз табы? 6. Бір таңбалы сан? 7. Жыл мезгілі? | Оқушылардың үй тапсырмасының тексерілуі Оқушылар сөзжұмбақты шешу арқылы ойлау қабілеттерін дамытады | 3 балл 1 балл | Слайд | ||
| Сабақтың ортасы 15минут | «Болжам» әдісін қолдана отырып үш топқа тапсырма беремін. 1-топ тапсырмасы «Сиқырлы қорап» тапсырмасы ( қорап ішінде жануарлар суреттері бар бірінші топ оқушылары бір — бірден алады да не істейді? қайтеді? сұрақтарына жауап беретін сөздерді қойып, жазады) | Оқушылар қораптың ішіндегі суреттерді алып қасына керекті сөздерді қояды. Оқушылар сурет бойынша әңгіме құрайды. Оқушылар семантикалық картамен жұмыс жасайды. Оқушылар дәптермен жұмыс жасайды | 1 балл 1 балл 1 балл | Суреттер Видеоролик https://youtu.be/xyS4WWbtttM | ||
| Сабақтың аяғы 10 мин | Шығармашылық тапсырмалар 1-топқа тапсырма «Сөздерден сөйлем құра»1.Оқыды, кітап, оқушылар.2.Айжанға, апасы, әперді, қалам.3.Серуенге, шықты, Санжар.4. Айша, оянды, ерте.1.Сөйлем құрастырады. 2.Сөйлемнен етістіктерді табады. 2-топқа тапсырма Шатасқан әріптерден мақал құрастыр | Оқушылар сөйлем құрастырады. Оқушылар мақал құрастырады Оқушылар өлең құрастырады. | 1 балл 1 балл 1 балл | Шатасқан әріптер | ||
| Кері байланыс 5 мин | Оқушылар бүгінгі сабақ бойынша кері байланыс айтады. | Үй Тапсырмасы 3-жаттығу 42 бет | ||||
Сонымен, қазақ тілі т.б. сабақтар оқушылардың шығармашылық дербестіктерін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Сабақта шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушыны ұжымдық-топтық жұмысқа, белсенді танымдық процеске тарту және т.б. дамуға ықпал етеді. Шығармашылықтың құндылығы шығармашылық процесінде жатыр. Бұл мектеп сабақтарына да қатысты. Сондықтан қолайлы педагогикалық шарттар жасау және оларды сабақта мақсатты түрде іске асыру бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дербестіктерін тиімді дамытуға ықпал етеді.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1.Беликов В.А. Образование. Деятельность. Личность. –М.: Академия Естествознания, 2010. -339 с.
2.Бибикова Н.В. Развитие креативности младших школьников в педагогическом процессе: дис. канд. пед. наук. – Ульяновск, 2004. – 230 с.
3.Вишневая Н.Э. Актуализация креативности младших школьников в процессе реализации специальной развивающей программы: дис. … к.пс.н. – Иркутск, 2006. – 208 с.
4.Карпова Л.Г. Развитие творческих способностей младших школьников во внеучебной деятельности: дис. … к. пс.н. – Омск, 2011. – 215 с.
5.Monsk F. J. Development of gifted children: The issue of identification and programming // F. J. Monsk (ed.). Talent for the future. Assen. Van Gorcum. 1992. P. 191–202 с.
