Автор: Коржумбаева Галия Бериккалиевна
Бастауыш сынып мұғалімі, педагог-зерттеуші
«Шоқан Уәлиханов атындағы & 10 орта мектеп -гимназиясы» КММ
Жетісу облысы, Талдықорған қаласы
Кіріспе
Білім беру жүйесіндегі басты мақсат – оқушылардың жан-жақты дамуын қамтамасыз ету. Бастауыш сыныпта білім берудің тиімділігі мұғалім қолданатын әдіс-тәсілдерге тікелей байланысты. Соңғы жылдары оқытуда белсенді әдістерді пайдалану кеңінен қолданысқа енуде, себебі бұл тәсілдер оқушылардың қызығушылығын арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.
Белсенді әдіс-тәсілдердің мәні
Белсенді оқыту әдістері оқушылардың танымдық әрекеттерін күшейтіп, өз бетімен ойлау, шешім қабылдау қабілеттерін арттыруға бағытталады. Бұл тәсілдер дәстүрлі оқыту әдістерінен ерекшеленеді, өйткені олар оқушының оқу процесіне белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
Белсенді әдістерге мыналар жатады:
- Ойын технологиялары (рөлдік ойындар, іскерлік ойындар);
- Топтық жұмыс (жұптық жұмыс, ұжымдық оқыту);
- Сын тұрғысынан ойлау технологиялары (кластер, инсерт, сұрақ-жауап);
- Жобалық әдіс (оқушылардың зерттеу жүргізу арқылы білім алуы);
- Миға шабуыл (идеялар генерациясы);
- Проблемалық оқыту (мәселені анықтап, шешу жолдарын ұсыну);
- Дебаттар мен пікірталастар (өз ойларын ашық білдіру, дәлелдеу);
- Практикалық тапсырмалар мен зерттеулер (тәжірибелік білім алу);
Белсенді әдістердің тиімділігі
Белсенді әдістердің бастауыш сыныпта қолданылуы бірнеше артықшылықтарға ие:
- Оқушылардың қызығушылығын арттырады;
- Танымдық белсенділікті күшейтеді;
- Шығармашылық және сыни ойлауды дамытады;
- Өзіндік пікір қалыптастыруға көмектеседі;
- Қарым-қатынас дағдыларын жетілдіреді;
- Оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттырады;
- Өзін-өзі бағалау және рефлексия жасау қабілеттерін жетілдіреді;
- Практикалық білімді меңгеруге ықпал етеді.
Белсенді оқыту әдістерін қолдану ерекшеліктері
Бастауыш сынып оқушыларымен жұмыс істеу барысында мұғалім белсенді әдістерді таңдау кезінде келесі факторларды ескеруі керек:
- Оқушылардың жас ерекшеліктері – бастауыш сынып оқушылары ойынға бейім болғандықтан, оқу үрдісінде ойын элементтерін енгізу маңызды.
- Сабақтың мазмұны – әр тақырыпқа сәйкес келетін әдістерді таңдау қажет.
- Оқу мақсаттары – білімді игеру, практикалық дағдыларды дамыту, шығармашылық қабілеттерді жетілдіру.
- Сабақ уақытының тиімді бөлінуі – әрбір белсенді әдістің сабақ құрылымына үйлесімді енгізілуі маңызды.
Белсенді әдістердің ішіндегі ең танымалдары:
- Жұптық және топтық жұмыс – оқушылар бір-бірімен тәжірибе алмасады, ынтымақтастыққа үйренеді.
- Дебаттар мен пікірталастар – өз көзқарасын қорғауға және басқа пікірлерді тыңдауға үйретеді.
- Практикалық тапсырмалар мен жобалар – оқушылардың зерттеу дағдыларын қалыптастырады.
- Миға шабуыл әдісі – шығармашылық идеяларды дамытуға көмектеседі.
- Рөлдік ойындар – коммуникативті дағдыларды жетілдіреді.
- Ситуациялық тапсырмалар – оқушылардың шынайы өмірлік мәселелерді шешуге дағдылануын дамытады.
Белсенді әдістерді қолданудың қиындықтары
Белсенді оқыту әдістерін қолдану барысында кейбір қиындықтар туындауы мүмкін:
- Барлық оқушылардың белсенді қатысуын қамтамасыз ету қажеттілігі;
- Уақытты тиімді басқару;
- Мұғалімнің әдістерді дұрыс таңдау қабілеті;
- Кейбір әдістердің сынып құрылымына сәйкес келмеуі;
- Оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынас орнату деңгейінің әртүрлілігі.
Аталған қиындықтарды жеңу үшін мұғалім үнемі өз біліктілігін арттырып, жаңа әдістерді тәжірибеде сынап көруі тиіс. Сонымен қатар, сабақта қолданылатын белсенді әдістерді тиімді жоспарлау арқылы осы қиындықтарды азайтуға болады.
Қорытынды
Бастауыш сынып оқушыларының білім алу үдерісінде белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану – заман талабы. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда белсенді оқыту әдістері тиімді болып табылады. Сондықтан мұғалімдер оқу үрдісінде осындай әдістерді кеңінен қолдану арқылы оқушылардың жан-жақты дамуына жағдай жасауы қажет. Белсенді әдістерді жүйелі түрде пайдалану бастауыш сынып оқушыларының оқу үлгерімін арттыруға, олардың оқу процесіне деген ынтасын күшейтуге және өзіндік тұлғалық дамуына ықпал етеді.
Әдебиеттер тізімі
- Жанпейісова М. М. «Модульдік оқыту технологиясы» – Алматы: 2002.
- Қараев Ж. «Оқытудың интерактивті әдістері» – Алматы: 2013.
- Мұқанов С. «Педагогикалық психология негіздері» – Алматы: 2015.
- ҚР Білім беру стандарттары. www.edu.gov.kz
- Выготский Л.С. «Оқыту мен дамудың өзара байланысы» – Мәскеу: 1986.
- Жұмабаева Ә. «Белсенді оқыту әдістері» – Астана: 2017.
- Әбенова С. «Бастауыш сыныпта оқытудың заманауи әдістері» – Алматы: 2018.
- Назарбаев Н. «Қазақстандағы білім беруді жаңғырту» – Астана: 2012.
- Педагогикалық шеберлік орталығының материалдары, www.cpm.kz
- Бабаев С. «Бастауыш мектеп педагогикасы» – Алматы: 2019.
- Жұмабекова Г. «Белсенді оқыту әдістерінің негіздері» – Алматы: 2020.
- Оразбаева Ф. «Қазақ тілін оқытудағы интерактивті әдістер» – Алматы: 2016.
- Колесникова Е. «Белсенді оқытудың теориясы мен практикасы» – Мәскеу: 2017.
- Хомич А. «Педагогикадағы белсенді оқыту әдістері» – Санкт-Петербург: 2018.
- ҚР Оқу-ағарту министрлігінің әдістемелік нұсқаулықтары, www.bilimland.kz
