Автор: Джандарбеков Мақсат Аятович, Дене тәрбиесі пәнінің оқытушысы, Талдықорған жоғары политехникалық колледж
Дене тәрбиесі,спорт және дене шынықтырудың әдістері. «Әдіс» түсінігінің анықтамасы мен маңызы. Дене шынықтыру мен дене тәрбиесі процессінде қолданылатын спецификалық және бейспецификалық (жалпы педагогикалық) әдістер. Дене шынықтыру мен дене тәрбиесінің спецификалық әдістері: қатаң регламенттелген жаттығулар әдісі, ойындық және жарыстық әдістер. Қозғалыс қимылдарын үйрету кезіндегі қатаң регламенттелген жаттығулар әдісінің қолданылуы, оның түрлері мен қолдану ерекшеліктері. Қозғалыс қабілеттерінің бағытталған дамуы кезіндегі қатаң регламенттелген жаттығулар әдісінің қолданылуы. Жүктеме мен демалысты нормалау. қатаң регламенттелген жаттығулар әдістерінің жүктеме мен демалыс параметрлерінің арақатынасына және сипатына байланысты классификациясы: стандарттық, вариативтік (ауыспалы), үздіксіз, интервалдық жаттығулар әдістері, упражнения, комбинирленген жаттығулар әдістері. Шеңберлік жаттығу – сабақ өткізудің комплекстік ұйымдық- әдістемелік формасы. Үздіксіз жаттығулар әдісі, ординарлық және демалыстың қатты интервалдарымен интервалдық жаттығулар бойынша шеңберлік жаттығу. Дене тәрбиесіндегі ойындық әдіс. Дене тәрбиесіндегі жарыстық әдіс. Ойындық және жарыстық әдістердің ерекшеліктері мен қолданылу аймақтары. Дене тәрбиесіндегі бейспецификалық (жалпы педагогикалық) әдістер. Ауызша идеомоторлық әдістердің және психорегуляциялаушы әсердің қолданылу ерекшеліктері. Графикалықты қамтамасыз ету әдістері. Дене шынықтыру,спорт және дене тәрбиесінің принциптері. Дене тәрбиесі жүйесінің негізін қалаушы принциптер (тұлғаның жан-жақты гармониялық дамуы, қолданбалы сипат және сауықтыру бағыты). Қоғамның тәрбиелік стратегиясының жалпы әлеуметтік принциптер, оқытудың және тәрбиенің жалпы педагогикалық (жалпы әдістемелік) принциптері. Танымдылық және активтілік принципі, графикалық принцип, қолжетімділік пен индивидуализация принципі, жүйелілік принципі. Дене тәрбиесінің спецификалық принциптері: дене тәрбиесі процессінің үздіксіздігінің принципі, жүктеме мен демалыстың жүйелі ауысу принципі, дамыту-жаттығулық әсерлерді баяу өсіру принципі, жүктемелер динамикасының адаптацияланған балансының принципі, жаттығулардың циклдық құрылысының принципі, дене тәрбиесі бағыттарының жастық адекваттылығының принципі. Физикалық жаттығулары бар сабақтарға мотивация қалыптастыру. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесінің жалпы негіздері Қозғалыс қимылдарын үйрету әдістемесінің негіздері. Қозғалыстарды үйретудің мақсаты мен тапсырмалары. Қозғала білу және қозғалыс дағдысы. Қимылдарды меңгерудің деңгейлері: репродуктивті, трансформациялар, шығармашылық қимылдар туралы ойлар. Оқу процессі кезіндегі қозғалыс дағдыларының ауысуы,оқу кезіндегі оның маңызы,түрлері. Қозғалыс дағдысының қалыптасу заңдары. Оқу процессінің жалпы (типтік) құрылысы. Оқу этаптары, олардың реттілігінің логикасы. Оқудың мақсатына, оқушылардың дайындықтарына, дене тәрбиесінің таңдалған бағытына байланысты оқу процессінің құрылысының варианттары . Қимыл қозғалыстарын оқытудың алғышарттары. Алғашқы үйрену этаптары. Этаптағы үйренудің жалпы тапсырмалары. Қимылдау техникасының күрделілігімен үйренушінің дайындық деңгейіне байланысты жеке тапсырмалар. Қозғалыс қимылы туралы жалпы есестетуді құру және оны меңгеруді орнату. Тікелей (практикалық) жаттап алу әдістері: қимылдарды толықтай немесе бөлшектеп жаттау, олардың ерекшеліктері, шарттары мен қолдану ережелері. Дайындық жүйесіндегі және жеке дайындық тапсырмаларының көлемін регламентациялау. Ауызша және көрнекі әсер ететін 14 қимылдар әдісін пайдалану ерекшеліктері мен ережелері. Алғашқы үйрену этапындағы қателіктердің негізгі себептері. Қозғалыс қимылы техникасын меңгеруді бақылау.Тереңдетілген жаттау этапы. Үйретудің жеке және жалпы тапсырмалары. Қайталау жаттығулары – қозғалыс икемділігін қалыптастырудың жетекші әдісі болып табылады. Дайындық жүйесіндегі және жеке дайындық тапсырмаларының көлемін регламентациялау. Ауызша және көрнекі әсер ететін қимылдар әдісін пайдалану ерекшеліктері. Қозғалыс қимылы техникасын меңгеруді бақылау. Қозғалыс қимылын жетілдіру этапы. Үйретудің жалпы және жеке тапсырмалары. Қозғалыс қимылын нұсқаулықпен қамтамасыз ету әдістемесі, оны «бұзатын» әр-түрлі факторларға шыдау. Дайындық жүйесіндегі және жеке дайындық тапсырмаларының көлемін регламентациялау. Қозғалыс қимылы техникасын меңгеруді бақылау. Физикалық сапаны дамытудың теориялық негіздері. Физикалық сапа түсінігі. Физикалық сапа көрсеткіштерінің өзгеру динамикасына сай «тәрбиелеу» және «дамыту» түсінігі. Анатомо-физиологиялық және психо-динамикалық нышандар. Қабілеттілік туралы түсінік. Қозғалыс қабілеттілігінің классификациясы. Қозғалыс қабілеттілігін дамытудың негізігі әдістерімен құралдары. Күштік қабілеттер және бағытталған дамудың әдістемесі. Күштік қабілеттіліктің жалпы сипаттамасы. Күштік қабілеттілікті дамыту тапсырмалары. Күштік қабілеттіліктің физикалық тәрбиелеудегі мәні. Күштік қабілеттіліктің негізгі түрлері: жеке-күштік қабілеттер, жылдамдықты-күштік қабілеттілік және оны көтере білу. Физиологиялық, биохимиялық және биомеханикалық факторлар мен оларды таныту шарттары. Бұлшықет жұмысының режимі. Дамытуға бағытталған күштік қабілеттілік үшін қолайлы жас кезеңдері. Күштік қабілеттілікті дамытуға бағытталған әдістеме. Күштік қабілеттілікті дамытуға бағытталған құралдар. Күштік қабілеттілікті дамытуға бағытталған ойынды және жарыстық әдістерді, қатаң регламенттелген жаттығу әдісін пайдалану кезіндегі ерекшеліктер. Күштік қабілеттілікті дамытуға бағытталған негізгі әдістер: максималды күш салу әдісі, «бас тартқанға» дейінгі қайталама күш салу әдісі, изометриялық күш салу әдісі, динамикалық күш салу, ұрмалы әдіс, изокинетикалық әдіс, электростимуляция және т.б. Олардың жеке-күштік, жылдам-күштік қабілеттіліктерімен төзімділік күшіне бағытталған дамуы кезінде пайдалану ерекшеліктері. Дайындық жүйесіндегі және жеке дайындалу кезіндегі күштік жаттығулар орны. Жылдамдық қабілеттілігі және оны дамытуға бағытталған әдістер Жылдамдық қабілеттілігінің жалпы сипаттамасы. Жылдамдық қабілеттілігін дамыту тапсырмалары. Жылдамдық қабілетінің физикалық тәрбиелеудегі мәні. Жылдамдық қабілеттілігінің негізгі түрлері: қарапайым және кешенді. Күрделі және қарапайым қозғалыс реакциясының беймәлім уақыты және қозғалыс реакциясы,аздаған сыртқы кедергі кезіндегі қозғалыс жылдамдығы,максималды қозғалыс жиілігі. Оларды танытатын шартты психологиялық,физиологиялық және биохимиялық факторлар. Дамытуға бағытталған күштік қабілеттілік үшін қолайлы жас кезеңдері. Жедел әрекет ету және қозғалыс жылдамдығын дамытуға бағытталған әдістеме. Қозғалыс жылдамдығын бағыттауға арналған құралдар. Қозғалыс жылдамдығын дамытуға бағытталған ойын және жарыс түріндегі қатаң регламенттелген әдістерді пайдалану ерекшеліктері.
