Радиация: пайдасы мен қаупі
Радиация – бұл адамзатқа пайдалы да, қауіпті де бола алатын қуатты құрал. Оның адам ағзасына әсері алынған дозаның мөлшеріне, әсер ету ұзақтығына және жағдайларына байланысты өзгереді. Қауіпсіздік шараларын сақтау және технологияларды дамыту арқылы радиацияның тәуекелдерін азайтып, оны игілікке пайдалануға болады.
Радиацияның денсаулыққа әсері
Радиацияның адам ағзасына тигізетін әсері сәулелену мөлшері мен уақытына тікелей байланысты.
- Шағын дозалар
- Медицинада диагностика және емдеуде қолданылады (рентген, радиотерапия).
- Стандарттарға сай қолданғанда қауіп минималды.
- Орташа дозалар
- Радиациялық ауру тудыруы мүмкін. Оның негізгі белгілері: жүрек айну, шаршау, шаштың түсуі.
- Жоғары дозалар
- Тіндердің бұзылуына, ДНҚ мутациясына, қатерлі ісікке немесе өлімге әкелуі мүмкін.
1999 жылғы Токаймур трагедиясы
1999 жылы 30 қыркүйекте Жапонияның Токаймур қаласындағы радиоактивті зауытта болған ядролық апат әлемдегі ең қайғылы оқиғалардың бірі ретінде тарихта қалды. Қауіпсіздік ережелері сақталмағандықтан, зауыт қызметкері Хисаши Оучи өлімге әкелетін радиация мөлшеріне тап болды.
Апат қалай болды?
Хисаши жұмыс істеген зауытта қауіпті процестер механикаландырылмаған, қолмен жүргізілген. Қызметкерлер уранды болат шелектерде азот қышқылымен араластырған. Бір күні олар рұқсат етілген мөлшерден жеті есе артық – 16 килограмм уранил нитратын жүктеп, бақылаусыз ядролық реакция мен күшті радиациялық шығарылуға себеп болды.
Хисаши апат эпицентріне ең жақын жерде болып, 17 зиверт доза алды. Салыстыру үшін: 8 зиверт – өлімге әкелетін доза, ал адам үшін жылына қауіпсіз радиация деңгейі 50 микрозиверттен аспауы тиіс.
83 күндік азап
Апаттан кейінгі алғашқы күндері Хисашидің жағдайы тұрақты болып, ол жазыламын деп үміттенген. Бірақ бірнеше аптадан кейін сәулеленудің ауыр салдары айқындала бастады:
- Терісі қабыршақтанып, жаралар жазылмай қалды.
- Күніне денесінен 10 литр сұйықтық жоғалтты.
- Қандағы лейкоциттер толығымен жойылды.
- Хромосомалары бұзылды.
Хисаши Оучидің денесі апатты өзгерістерге ұшырады. Мысалы, қандағы лейкоциттер бұзыла бастады. Сурет: mysteriesrunsolved.com
Дәрігерлер өмірін сақтап қалуға барын салып, дің жасушаларын құю секілді заманауи әдістерді қолданды. Бірақ ағзасы трансплантацияны қабылдамады. 59-шы күні оның жүрегі үш рет тоқтады, бірақ дәрігерлер қайта тірілтуді жалғастырды, бұл оның жағдайын одан сайын нашарлатты.
Этика ма? Әлде эксперимент па?
Хисаши дәрігерлерден азабын тоқтатуды сұрап: «Мен бұдан әрі шыдай алмаймын. Мен тәжірибе қояны емеспін» деген. Алайда дәрігерлер радиацияның әсерін зерттеу мақсатында емдеуді жалғастырды. Хисаши 83 күндік азаптан кейін, 1999 жылы 21 желтоқсанда қайтыс болды.
Сабақ пен мұра
Хисаши Оучидің қайғылы оқиғасы радиация құрбандарының символына айналды. Бұл оқиға ядролық қондырғыларда қауіпсіздік шараларын сақтау маңызды екенін еске салады. Сонымен қатар, медицинадағы адамгершілік пен ғылыми зерттеулердің шекаралары туралы күрделі пікірталастар туғызды.
Бұл трагедиядан алынған сабақтар радиоактивті материалдармен жұмыс істеу тәсілдерін өзгертіп, келешекте мұндай қайғылы оқиғалардың алдын алуға ықпал етті.