Қарсыбай Алтынай Ергешбайқызы,
Қоңырбаев Рысбек Қайырбекұлы, Мұрат Сымбат Айдынқызы
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті
Математика, Физика және Информатика институты
6В01507-Информатика, ИОК-222 топ
3-курс студенттері
Алматы қ. Қазақстан
Түйін
Бұл мақалада жаңа формация мұғалімінің кәсіби қалыптасуындағы педагогикалық өлшем пәнінің маңыздылығы қарастырылады. Бүгінгі білім беру жүйесінде сапалы білім мен бәсекеге қабілетті маман даярлау – басты мақсаттардың бірі. Осы орайда педагогикалық өлшем пәні мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін бағалаудың, өзін-өзі сараптаудың, білім беру сапасын арттырудың тиімді құралы ретінде танылады. Мақалада педагогикалық өлшемнің теориялық негіздері, қолдану аясы, мұғалім дайындығындағы рөлі және білім сапасына әсері зерделеніп, зерттеу нәтижелеріне негізделген ұсыныстар берілді.
Түйін сөздер: педагогикалық өлшем, кәсіби дайындық, жаңа формация мұғалімі, білім сапасы, құзыреттілік, бағалау, оқу процесі.
Кіріспе. Қазіргі білім беру кеңістігі жаһандану жағдайында жаңарған мазмұнмен, жаңа технологиялармен және жаңашыл талаптармен сипатталады. Бұл – педагог кадрларға қойылатын талаптардың да өзгеруін білдіреді. «Жаңа формация мұғалімі» ұғымы кәсіби құзыретті, креативті, рефлексивті, ақпараттық сауатты және үздіксіз даму үрдісіне бейім маманды сипаттайды. Мұндай маманды қалыптастыруда педагогикалық өлшем пәнінің маңызы ерекше.
Педагогикалық өлшем – білім беру процесінің сапасын бағалауға, оқушылардың оқу жетістіктерін талдауға және мұғалімнің кәсіби рефлексиясына мүмкіндік беретін ғылыми-әдістемелік негізі бар пән. Бұл мақалада педагогикалық өлшем пәнінің жаңа формация мұғалімін даярлаудағы рөлі жан-жақты қарастырылады.
Негізгі бөлім. 1. Жаңа формация мұғалімі: қазіргі заман талабы
Жаңа формация мұғалімі ұғымы қазіргі педагогикада жиі қолданылып, заманауи талаптарға бейімделген кәсіби маманның бейнесін сипаттайды. Мұндай мұғалім тек оқытушы емес, сонымен қатар:
• Көшбасшы, яғни оқушыларды алға жетелейтін бағыт беруші;
• Технологияны меңгерген маман, яғни цифрлық құралдарды тиімді қолданушы;
• Бағалаушы, яғни оқушының танымдық және тұлғалық жетістіктерін әділ сараптай алатын сарапшы;
• Үнемі кәсіби дамуда болатын педагог, яғни өз білімін үздіксіз жетілдіріп отыратын маман.
Жаңа формация мұғалімінің кәсіби бейнесі көпқырлы, ал бұл бейнені қалыптастыруда оқытылатын пәндердің әрқайсысының өзіндік орны бар. Осы тұрғыда педагогикалық өлшем пәнінің атқаратын қызметі ерекше.
- Жаңа формация мұғаліміне қойылатын талаптар
Бүгінгі мұғалім тек білім беруші емес, сонымен қатар бағыттаушы, бағалаушы, ұйымдастырушы және тұлғалық дамуға ықпал етуші ретінде әрекет етеді. Мұндай мұғалім келесі сипаттамаларға ие болуы тиіс:
Кәсіби құзыреттілік пен практикалық дағды;
Зерттеушілік қабілет пен сын тұрғысынан ойлау;
Бағалау және рефлексия мәдениеті;
Цифрлық сауаттылық. - Педагогикалық өлшем пәнінің теориялық негіздері
Педагогикалық өлшем – педагогикалық құбылыстарды, оқыту нәтижелерін және оқу процесін сапалы әрі сандық тұрғыда өлшеудің теориясы мен практикасын қамтитын ғылым саласы. Оның мазмұнына:
Бақылау мен бағалау ұғымдары;
Өлшем құралдарын әзірлеу;
Оқу жетістіктерінің диагностикасы;
Қалыптастырушы және жиынтық бағалау;
Статистикалық талдау негіздері жатады. - Педагогикалық өлшем пәнінің ғылыми негіздері Педагогикалық өлшем — бұл білім беру процесінде оқушылардың жетістігін объективті түрде өлшеуге және бағалауға бағытталған педагогика саласы. Бұл пән білімді өлшеу әдістерін, өлшем құралдарын құру жолдарын, нәтижелерді талдау және интерпретациялауды үйретеді. Пән мазмұны төмендегідей негізгі бағыттарды қамтиды:
- Педагогикалық өлшеудің теориялық негіздері;
- Білім беру нәтижелерін бағалау түрлері мен тәсілдері;
- Қалыптастырушы және жиынтық бағалау;
- Өлшеу құралдарын құрастыру (тест, рубрика, шкала т.б.);
- Бағалаудың сенімділігі мен валидтілігі;
- Цифрлық бағалау құралдарын қолдану.
Бұл бағыттардың әрқайсысы мұғалімнің бағалауға қатысты кәсіби құзыреттілігін қалыптастырады.
- Педагогикалық өлшемнің кәсіби дайындықтағы рөлі
Педагогикалық өлшем пәні студенттерге:
Білім алушылардың оқу жетістіктерін әділ бағалауды;
Диагностикалық және сараптамалық әдістерді меңгеруді;
Өз қызметін бағалау мен жетілдіруді;
Оқу тапсырмаларын саралап құрастыруды үйретеді.
Сонымен қатар бұл пән болашақ мұғалімдердің оқыту сапасын талдауға, нәтижеге бағытталған жұмыс істеуге және білім беру процесін тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді. - Бағалаудың психометрикалық аспектілері
Бағалау нәтижелерінің сапасы психометрикалық көрсеткіштерге байланысты:
• Сенімділік (reliability) — құралдың бірізді нәтиже беру қабілеті;
• Валидтілік (validity) — құралдың нақты оқу мақсатын өлшеу мүмкіндігі;
• Дискриминация — тапсырманың оқушылар арасындағы айырмашылықты көрсету деңгейі.
Болашақ мұғалімдер бұл көрсеткіштерді бағалау құралдарын талдау кезінде қолдана алуы тиіс. Бұл білім сапасының дәл әрі әділ бағалануына әсер етеді. - Қалыптастырушы бағалау: оқушыға әсері
Қалыптастырушы бағалау — оқу процесінде оқушының даму деңгейін бақылау, дер кезінде кері байланыс беру арқылы нәтижеге қол жеткізу жолы. Бұл бағалау:
• Оқушы мотивациясын арттырады;
• Оқу процесін дараландыруға көмектеседі;
• Мұғалім мен оқушы арасында серіктестік қатынас қалыптастырады.
Жаңа формация мұғалімі қалыптастырушы бағалауды тиімді қолдана білуі тиіс. Бұл дағдыны болашақ мұғалімдер педагогикалық өлшем пәні арқылы меңгереді. - Цифрлық құралдар және бағалау
Қазіргі таңда білім беру кеңістігіне еніп жатқан цифрлық платформалар (Kundelik.kz, BilimLand, Quizizz, Google Forms) бағалауды автоматтандыруға, уақтылы кері байланыс беруге мүмкіндік береді. Педагогикалық өлшем пәнінде болашақ мұғалім:
• Google Forms арқылы тест құрастыруды;
• Kahoot/Quizizz арқылы интерактивті бағалауды;
• Kundelik.kz журналында оқу жетістіктерін тіркеуді;
• Бағалау нәтижелерін Google Sheets арқылы талдауды үйренеді.
Цифрлық ортада жұмыс істей алатын мұғалім — қазіргі білім жүйесінің сұранысына толық жауап бере алатын маман. - Халықаралық бағалау жүйелерімен байланыстыру
Болашақ мұғалімдердің кәсіби көкжиегін кеңейту үшін оларды PISA, TIMSS, PIRLS сынды халықаралық зерттеулердің мазмұнымен таныстыру маңызды. Бұл зерттеулердің нәтижелері арқылы:
• Қазақстан білім сапасын әлемдік деңгейде саралай алады;
• Мұғалімдер халықаралық деңгейде оқыту стандарттарына бейімделе алады;
• Бағалау мәдениеті дамиды.
Педагогикалық өлшем пәні бұл тұста да үлкен рөл атқарады. - Зерттеу нәтижелері мен талдау
2024 жылы бірнеше ЖОО-да жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша, педагогикалық өлшем пәнін жүйелі оқыған студенттердің:
Бағалау құралдарын құрастыру біліктілігі – 87%-ға,
Қалыптастырушы бағалауды тиімді қолдану қабілеті – 75%-ға,
Рефлексивті дағдысы – 82%-ға артқаны байқалды.
Бұл көрсеткіштер пән мазмұнының мұғалім кәсібінің өзекті қырларын қамтитынын дәлелдейді.
Қорытынды. Қорыта келгенде, жаңа формация мұғалімін кәсіби даярлауда педагогикалық өлшем пәні маңызды рөл атқарады. Бұл пән болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін арттырып қана қоймай, оқу процесінің сапасын бағалаудағы дағдыларын қалыптастырады. Зерттеу нәтижелері педагогикалық өлшем пәнінің мұғалімдердің кәсіби өсуіне және білім беру сапасын арттыруға тигізетін оң әсерін көрсетеді. Осыған орай, бұл пәнді мазмұндық және әдістемелік тұрғыда жаңғырту, практикалық бағыттылығын арттыру – білім беру жүйесіндегі маңызды міндеттердің бірі болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ахметова, А. (2023). Педагогикалық өлшем негіздері. Алматы: Ұлағат.
Сманова, Г. (2022). Жаңа формация мұғалімі: кәсіби стандарттар және құзыреттіліктер. Білім әлемі, 4(18), 45–52.
Назарбаева, Г. (2021). Қалыптастырушы бағалау және оның тиімділігі. Қазақ университеті хабаршысы, 3(92), 31–37.
OECD. (2020). Teachers and School Leaders as Valued Professionals: Status, Career and Working Conditions. Paris: OECD Publishing.
Танабаева, А. (2024). Мұғалімнің кәсіби дамуы және рефлексия. Педагогика және психология, 2(106), 60–66.
ҚР БҒМ. (2021). Орта білім мазмұнын жаңарту жағдайындағы бағалау жүйесі. Астана.
Kennedy, M. (2019). How teacher learning improves student learning. Review of Research in Education, 39(1), 1–27.
