Авторы:
САЯТ МАНАП, АМИР ИСАТАЕВ, ЖАНСЕРІК ҚАЗАҚБАЕВ
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті
Математика-физика және информатика факультетінің 6В01507 Информатика мамандығының 3-курс ИОК222 тобының студенттері
Аңдатпа: Бұл мақалада Big Data технологияларының білім беру сапасын басқарудағы рөлі мен мүмкіндіктері қарастырылады. Педагогикалық өлшемнің қазіргі заманғы талаптары мен Big Data негізінде алынған деректердің білім беру процесін жақсартудағы тиімділігі талданады. Сонымен қатар, білім сапасын бағалаудағы жаңа тәсілдер мен аналитикалық құралдардың ықпалына назар аударылып, деректер негізіндегі шешім қабылдау тәжірибелері мысал ретінде келтіріледі.
Кілт сөздер: Big Data, білім сапасын басқару, педагогикалық өлшемдер, білім беру технологиялары, жекелендірілген оқыту, Қазақстан.
Annotation: This article explores the role and potential of Big Data technologies in managing the quality of education. It analyzes the modern requirements of pedagogical measurement and the effectiveness of data-driven approaches in improving educational processes. Additionally, it highlights the impact of new methods and analytical tools in quality assessment and provides examples of data-based decision-making practices.
Keywords: Big Data, education quality management, pedagogical dimensions, educational technologies, personalized learning, Kazakhstan.
Кіріспе. Қазіргі әлемде ақпарат көлемінің қарқынды өсуімен байланысты «Big Data» ұғымы түрлі салаларда, соның ішінде білім беруде де маңызды рөл атқара бастады. Білім берудің дәстүрлі әдістері мен тәсілдері ақпараттың орасан зор ағынын тиімді өңдеуге және пайдалануға әрдайым қауқарлы бола бермейді. Осыған байланысты, білім беру сапасын басқаруда Big Data технологияларын енгізу және оны педагогикалық өлшемдермен үйлестіру қажеттілігі туындайды.
Бұл мақалада білім сапасын басқарудағы Big Data-ның мүмкіндіктері мен оның педагогикалық өлшемдермен өзара байланысы қарастырылады. Білім беру процесінде жинақталған үлкен көлемді деректерді талдау арқылы оқушылардың үлгерімін болжау, оқытудың тиімді әдістерін анықтау, білім беру бағдарламаларын жетілдіру және жекелендірілген оқыту траекторияларын құру мүмкіндіктері ашылады. Сонымен қатар, Big Data-ны педагогикалық өлшемдер негізінде қолдану білім беру сапасын бағалаудың жаңа әдістерін енгізуге және басқарудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Мақаланың мақсаты – білім беру саласындағы Big Data-ның педагогикалық өлшем тұрғысынан маңыздылығын ашып көрсету және оны тиімді пайдаланудың перспективаларын талдау.
Негізгі бөлім. Big Data және білім беру: жаңа парадигманың бастауы. Қазіргі таңда білім беру саласында цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы білім беру процесіндегі деректердің көлемін еселеп арттыруда. Оқушылардың электрондық журналдардағы бағалары, онлайн платформалардағы белсенділігі, білім беру ресурстарын пайдалану тарихы, тіпті әлеуметтік желілердегі оқуға қатысты пікірлері – бәрі де үлкен деректердің (Big Data) қайнар көзі болып табылады. Бұл деректерді тиімді талдау білім беру сапасын басқарудың жаңа мүмкіндіктерін ашады.
Big Data тек қана деректердің көлемімен емес, сонымен қатар олардың алуан түрлілігімен, жиналу жылдамдығымен және құндылығымен ерекшеленеді. Дәстүрлі статистикалық әдістер мұндай көлемді және әртүрлі деректерді өңдеуге жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан да білім беруде Big Data технологияларын қолдану деректерді жинаудың, сақтаудың, өңдеудің және талдаудың жаңа әдістерін талап етеді.
Педагогикалық өлшемдер: білім сапасын бағалаудың негізі. Білім сапасын басқарудың негізінде педагогикалық өлшемдер жатыр. Бұл өлшемдер оқушылардың білім, білік және дағды деңгейін, оқу процесінің тиімділігін, оқытушылардың кәсіби құзыреттілігін және білім беру ұйымының жұмысын бағалауға мүмкіндік береді. Педагогикалық өлшемдерге оқушылардың академиялық үлгерімі, білім алудағы белсенділігі, сыни ойлау қабілеті, шығармашылық дағдылары, коммуникативтік қабілеттері және т.б. жатады.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде педагогикалық өлшемдер көбінесе формативті және суммативті бағалау, емтихандар мен тестілеу нәтижелері арқылы анықталады. Алайда, бұл әдістер оқушының даму динамикасын толыққанды көрсете бермейді және оқыту процесіндегі барлық факторларды ескермейді.
Big Data және педагогикалық өлшемдердің синергиясы: білім берудегі жаңа мүмкіндіктер. Big Data технологияларын педагогикалық өлшемдермен біріктіру білім беру сапасын басқаруда түбегейлі өзгерістер әкелуі мүмкін. Үлкен көлемді деректерді талдау арқылы төмендегідей мүмкіндіктерге қол жеткізуге болады:
Оқушылардың үлгерімін болжау және ерте анықтау: Big Data алгоритмдері оқушылардың академиялық белсенділігі, оқу материалдарын меңгеру қарқыны және басқа да деректерді талдау арқылы үлгерімі төмен болуы мүмкін оқушыларды ерте анықтауға мүмкіндік береді. Бұл оларға дер кезінде қолдау көрсетуге және білім алудағы қиындықтарды еңсеруге көмектеседі.
Оқытудың тиімді әдістерін анықтау: Әртүрлі оқыту әдістері мен ресурстарының оқушылардың нәтижелеріне қалай әсер ететінін Big Data арқылы талдауға болады. Мысалы, интерактивті сабақтар, жобалық жұмыстар немесе онлайн платформаларды пайдалану оқушылардың қызығушылығын арттырып, үлгерімін жақсарта ма – осының бәрін деректер негізінде анықтауға болады.
Білім беру бағдарламаларын жетілдіру: Big Data талдауы білім беру бағдарламаларындағы олқылықтарды, қайталауларды немесе оқушылардың қажеттіліктеріне сәйкес келмейтін элементтерді анықтауға көмектеседі. Бұл білім беру бағдарламаларын үнемі жетілдіріп отыруға мүмкіндік береді.
Жекелендірілген оқыту траекторияларын құру: Әрбір оқушының қабілеттері, қызығушылықтары және оқу қарқыны әртүрлі. Big Data технологиялары әрбір оқушы үшін оның индивидуалды ерекшеліктерін ескеретін жекелендірілген оқыту траекторияларын құруға мүмкіндік береді. Бұл оқушының білім алудағы мотивациясын арттырып, нәтижелілігін қамтамасыз етеді.
Білім беру сапасын бағалаудың жаңа әдістерін енгізу: Big Data тек қана академиялық үлгерімді емес, сонымен қатар оқушылардың бойындағы әлеуметтік-эмоционалдық дағдыларды, сыни ойлау қабілетін және басқа да маңызды құзыреттіліктерді бағалауға мүмкіндік береді. Мысалы, онлайн платформалардағы оқушылардың өзара әрекеттесуі, жобалық жұмыстарға қатысуы және пікір алмасуы сияқты деректерді талдау арқылы олардың командада жұмыс істеу қабілетін, коммуникативті дағдыларын және проблемаларды шешу жолдарын бағалауға болады.
Қазақстандағы Big Data және білім беру: алғашқы қадамдар мен перспективалар. Қазақстанда білім беру саласында Big Data технологияларын енгізу бағытында алғашқы қадамдар жасалуда. Кейбір жоғары оқу орындары мен мектептерде оқу процесін цифрландыру, электрондық журналдар мен күнделіктерді енгізу, онлайн оқыту платформаларын пайдалану арқылы үлкен көлемді деректер жиналуда. Дегенмен, бұл деректерді тиімді талдау және педагогикалық мақсаттарға пайдалану әлі де дамуды қажет етеді. Қазақстанда білім беру саласында Big Data-ны енгізудің бірнеше перспективалары бар:
- Ұлттық білім беру деректер қорын құру: Білім берудің барлық деңгейіндегі деректерді бірыңғай жүйеде жинау және сақтау білім беру сапасын басқарудың тиімділігін арттырады. Бұл деректерді талдау арқылы ұлттық деңгейдегі білім берудің даму тенденцияларын анықтауға, аймақтық айырмашылықтарды көруге және тиісті басқару шешімдерін қабылдауға болады.
- Педагогтардың Big Data технологиялары бойынша құзыреттілігін арттыру: Педагогтардың Big Data-ны түсінуі және оны өз жұмысында қолдана білуі маңызды. Осыған байланысты, педагогикалық жоғары оқу орындарында және біліктілікті арттыру курстарында Big Data аналитикасының негіздерін оқыту қажет.
- Білім беру ұйымдарында Data-driven мәдениетті қалыптастыру: Білім беру ұйымдарының басшылары мен педагогтары деректерге негізделген шешімдер қабылдауға дайын болуы керек. Бұл үшін деректерді жинау, талдау және пайдалану процестерін ұйымдастыру, тиісті инфрақұрылым мен құралдарды қамтамасыз ету қажет.
- Халықаралық тәжірибені зерделеу және енгізу: Білім беру саласында Big Data-ны тиімді қолданып жүрген елдердің тәжірибесін зерделеу және Қазақстанның жағдайына сәйкес келетін үздік тәжірибелерді енгізу маңызды.
Big Data-ны қолданудағы этикалық және әдіснамалық мәселелер. Білім беруде Big Data-ны қолдану зор мүмкіндіктерге жол ашқанымен, бірқатар этикалық және әдіснамалық мәселелерді де тудырады. Оқушылардың жеке деректерінің құпиялылығын қамтамасыз ету, деректерді дұрыс пайдалану, алгоритмдердің әділдігін бақылау және деректерді интерпретациялаудағы қателіктерді болдырмау – бұл өте маңызды мәселелер.
Сонымен қатар, Big Data талдауының нәтижелері тек қана статистикалық мәліметтер емес, нақты адамдардың тағдырына әсер ететінін ұмытпау керек. Сондықтан да білім беруде Big Data-ны қолдану барысында этикалық принциптерді сақтау, транспаренттілік пен жауапкершілікті қамтамасыз ету қажет.
Қорытынды. Қорыта келе, бүгінгі таңда білім беру сапасын басқаруда Big Data технологияларының алар орны ерекше екенін атап өткен жөн. Педагогикалық өлшемдермен үйлесімді түрде қолданылған Big Data білім беру процесін оңтайландыруға, оқытудың тиімді әдістерін анықтауға, білім беру бағдарламаларын жетілдіруге және әрбір оқушы үшін жекелендірілген оқыту траекторияларын құруға зор мүмкіндіктер ашады.
Қазақстанда да білім беру саласында цифрлық технологиялардың дамуымен бірге Big Data-ны енгізудің алғашқы қадамдары жасалуда. Ұлттық білім беру деректер қорын құру, педагогтардың құзыреттілігін арттыру, data-driven мәдениетті қалыптастыру және халықаралық тәжірибені зерделеу арқылы біз бұл бағытта айтарлықтай жетістіктерге жете аламыз.
Дегенмен, Big Data-ны қолдану барысында этикалық және әдіснамалық мәселелерді ескеру қажет. Оқушылардың жеке деректерінің құпиялылығын қамтамасыз ету, деректерді дұрыс пайдалану және алгоритмдердің әділдігін бақылау – біздің басты назарымызда болуы тиіс.
Білім берудегі Big Data – бұл педагогикалық өлшемнің жаңа көкжиегі ғана емес, сонымен қатар білім беру сапасын арттырудың, әрбір оқушының потенциалын толық ашудың және бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеудің маңызды құралы болып табылады. Бұл бағыттағы зерттеулер мен практикалық қадамдар білім беру жүйемізді одан әрі дамытуға және жаңа сапалық деңгейге көтеруге ықпал ететініне сенімдімін.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. – Астана, 2012.
- OECD. (2015). Big Data: Bringing Data to the Centre of Policymaking. OECD Publishing. https://www.oecd.org/
- Мырзабекова С.К., Төлебаев Б.А. Білім беру жүйесіндегі өлшеу мен бағалау мәселелері. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.
- Айтмұхамбетов Қ.Ш. Педагогикалық өлшемдер: теориясы мен практикасы. – Алматы: Рауан, 2019.
- UNESCO Institute for Statistics. (2021). Big Data in Education: Thematic Report. https://uis.unesco.org/
- Баева Л. Педагогикалық өлшемдер және сапа менеджменті. – Астана: Фолиант, 2021.
- Жолдасбекова А. «Big Data» технологиялары білім беруде: мүмкіндіктер мен мәселелер // Педагогика және психология. – 2022. – №2(51). – Б. 36-42.