2025 жылы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан Республикасының Президенті болғанына алты жыл толады. Осы уақыт ішінде білім мен ғылым саласына ерекше назар аударылып, маңызды реформалар жүзеге асырылды. Бұл бағыттағы маңызды қадамдардың бірі – Ғылым және жоғары білім министрлігінің құрылуы болды.
Білім беру саласындағы жетістіктер
2019 жылдан бері мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алатын студенттердің саны 45,2%-ға артты. 2021 жылдан бастап ҰБТ электронды форматқа көшті. Бакалавриат, магистратура және докторантура шәкіртақысы айтарлықтай көтерілді: бакалавриат студенттерінің шәкіртақысы екі есеге, магистратура шәкіртақысы 60%-ға, докторантура шәкіртақысы 1,6 есеге өсті. Сондай-ақ ЖОО оқытушыларының орташа жалақысы 30%-ға артты.
2023 жылдан бастап жетім балалар мен мүмкіндігі шектеулі студенттерге жатақхана шығындарын өтеу басталды. Қазіргі уақытта бұл жеңілдікті 5 034 студент пайдаланады.
Президенттің бастамасымен іске қосылған «Ұлттық қор – балаларға» және «Келешек» жинақтау жүйесі жастардың білім алу мүмкіндіктерін кеңейтуде. 2024 жылы «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы аясында балалардың шоттарына 900 млн АҚШ доллары аударылып, қатысушылар саны 6,9 млн балаға жетті. Сонымен қатар, ата-аналарға жоғары білім алу үшін арнайы жинақтаушы шот ашу мүмкіндігі берілді. Қазіргі таңда 70 мыңнан астам жинақтау шоты тіркелді.
Жоғары білімнің сапасын арттыру
2024 жылы QS рейтингіне алғаш рет 21 қазақстандық ЖОО енді (2019 жылы – 10 ЖОО). Сонымен қатар, Times Higher Education рейтингіне 19 қазақстандық университет қатысып, олардың төртеуі үздік позицияларға ие болды.
Жатақхана мәселесін шешу мақсатында соңғы бес жылда 62 045 орындық 251 жатақхана ашылды. 2024 жылы қосымша 40 жатақхана іске қосылып, 11 079 орын ұсынылды. Осы нәтижелердің арқасында жатақхана тапшылығы 2019 жылғы 82 500 орыннан 2025 жылы шамамен 10 000 орынға дейін төмендеді.
Ғылымды дамыту және қолдау шаралары
Қазақстандағы ғылыми зерттеулерді дамыту үшін ғылыми ұйымдар саны 386-дан 425-ке дейін артты. Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) бөлінетін қаржы екі есеге өсіп, 82,3 млрд теңгеден 172,6 млрд теңгеге жетті.
Президенттің тапсырмасымен қазақстандық ғылыми ұйымдар мен университеттер халықаралық ғылыми дерекқорларға тегін қолжетімділік алды. Бұл отандық ғалымдардың зерттеулерін халықаралық деңгейде ілгерілетуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, елдегі үш жетекші ұлттық университет (ҚазҰУ, ЕҰУ, ҚазҰТЗУ) ғылыми зерттеулер мен үлкен деректерді талдауға арналған суперкомпьютерлермен жабдықталды. Академиялық кластер құру жұмыстары жүргізілуде, оның жалпы қуаттылығы – 12 PFLOPS.
2019 жылдан бастап 70 жаңа зертхана ашылды, экология, су ресурстары, энергетика, тау-кен металлургиясы, биотехнология және ауыл шаруашылығы салалары бойынша 6 ғылыми-зерттеу орталығы іске қосылды.
Жас ғалымдарды қолдау аясында алғаш рет 351 жас ғалымға тұрғын үй берілді. Оның ішінде 290 ғалымға ипотекалық бағдарлама бойынша пәтер ұсынылса, 61 ғалымға баспана өтеусіз негізде берілді.
Ғылымның коммерциялануын арттыру мақсатында 6 арнайы конкурс өткізілді. Нәтижесінде, 9 млрд теңге салық түсімі, 39,3 млрд теңге көлемінде сатылым кірісі, 14,5 млрд теңге жеке инвестиция тартылып, 2 000 жұмыс орны ашылды.
Халықаралық ғылыми байланыстар мен серіктестік
Қазақстан халықаралық ғылыми қауымдастықпен белсенді серіктестік орнатып, Орталық Азиядағы білім хабына айналып келеді. Бүгінде қазақстандық ЖОО-ларда 31,5 мың шетелдік студент білім алуда. Жыл сайын 200 жоғары білікті ғалым Қазақстанға шақырылып, елдің ғылыми әлеуетін арттыруға үлес қосуда.
12 елдің жетекші ЖОО-ларымен бірлесіп 34 филиал ашу жоспарланған, қазіргі таңда 23 шетелдік университеттің филиалы жұмыс істейді. Сонымен қатар, Қазақстанның 5 жоғары оқу орны шетелде өз филиалдарын ашты. Бұл қадам еліміздің білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруге бағытталған маңызды бастама болып табылады.
Қорытынды
Жоғары білім мен ғылым саласында жүргізілген реформалар Қазақстанды әлемдік білім беру кеңістігінде бәсекеге қабілетті елге айналдыруға ықпал етті. Мемлекет білім мен ғылымға салынатын инвестицияларды одан әрі арттырып, инновациялық дамуды қолдайтын бастамаларды жүзеге асыруды жалғастыруда.