Тарих пәні – әлемді танудың, өткенді түсінудің, бүгінгі күннің мағынасын ұғынудың маңызды құралы. Дегенмен, көптеген оқушылар тарих сабағын есте сақтау қиын әрі қызықсыз деп қабылдайды. Мұғалімнің негізгі міндеті – бұл ұстанымды өзгертіп, балалардың тарихқа деген қызығушылығын арттыру. Осы мақалада тарих сабағын оқушылар үшін қалай қызықты әрі тартымды етуге болатыны туралы кеңестермен бөлісеміз.
1. Тарихи оқиғаларды әңгімелеу арқылы жеткізу
Әңгімелеу – бұл адамзаттың ең ежелгі оқыту әдістерінің бірі. Мұғалімдер ежелгі замандардағы оқиғаларды драмалық түрде баяндай отырып, оқушыларды сол дәуірдің атмосферасына енгізе алады. Мысалы, Грекиядағы ұлы батырлардың ерліктерін, немесе Жібек жолының керуендері туралы әңгімелеп, оқушылардың қиялын ояту мүмкін.
Әңгімелерді баяндағанда ерекше назар аударылатын жайттар:
— Тарихи тұлғалар: Белгілі бір тұлғалардың өмір жолын, шешімдерін, қайғы-қасіреті мен жеңістерін баяндау. Мысалы, Абылай ханның күресі немесе Әлия Молдағұлованың ерлігі балаларды шабыттандырады.
— Эмоционалды контент: Тарихи оқиғаларға эмоция қосу, оқушылардың оқиғаларды тереңірек сезінуіне мүмкіндік береді. Бұл әдіс балалардың оқиғаларды есте сақтауын жақсартады.
2. Визуализация мен мультимедианың рөлі
Қазіргі заманның технологиялары тарих сабағында үлкен рөл атқарады. Визуализация әдістері арқылы тарихи материалды өмірге келтіруге болады. Мысалы:
— Интерактивті карталар: Тарихи оқиғалардың қай жерде болғанын көрсету үшін интерактивті карталарды пайдалану. Бұл оқушыларға географиялық тұрғыдан материалды жақсы түсінуге мүмкіндік береді.
— Деректі фильмдер мен бейнематериалдар:Тарихи оқиғалар немесе дәуірлер туралы деректі фильмдер көрсету, оқушылардың визуалды түсінігін арттырады. Сонымен қатар, оқушылардың материалды тереңірек түсінуіне септігін тигізеді.
— Фотосуреттер мен суреттер:Өткен кезеңнің фотосуреттері, өнер туындылары немесе археологиялық олжалары тарихты нақты әрі қолжетімді түрде жеткізеді.
3. Рөлдік ойындар мен интерактивті әдістер
Оқушылардың тарихқа қызығушылығын арттырудың тиімді жолдарының бірі – рөлдік ойындар. Мұғалімдер белгілі бір тарихи оқиғаны рөлдік ойын ретінде ұйымдастырып, оқушыларды кейіпкерлерге айналдыра алады.
— Тарихи кейіпкерлердің рөлін ойнау: Оқушыларға белгілі бір тарихи тұлғаның рөлін бөліп беру. Бұл оларды сол тұлғаның көзқарасымен ойлауға және шешім қабылдауға мәжбүрлейді. Мысалы, Мұстафа Шоқайдың рөлін ойнап, оның ерліктерін көрсеткенде оқушылар сол кездегі тарихтың маңыздылығын тереңірек түсінеді.
— Пікірталас: Тарихи оқиғаларға байланысты пікірталастар ұйымдастыру, оқушылардың өз ойларын білдіруге, талдауға және қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс балалардың сыни ойлау қабілетін дамытады.
4. Салыстыру және талдау
Салыстыру және талдау әдісі тарих пәнінде маңызды орын алады. Бұл әдіс оқушыларға әртүрлі тарихи кезеңдер мен оқиғаларды салыстырып, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын түсінуге мүмкіндік береді.
— Хронологиялық талдау: Белгілі бір уақыт кезеңіндегі оқиғаларды зерттеп, олардың уақыт ішіндегі қалай өзгергенін түсіндіру. Бұл оқушыларға тарихи үрдістерді тереңірек түсінуге көмектеседі.
— Тақырыптық талдау: Әртүрлі елдердегі бірдей оқиғаларды немесе құбылыстарды салыстыру, мысалы, түрлі революциялар немесе реформалар, оқушыларға жаһандық тарихтың маңыздылығын көрсету.
5. Экскурсиялар мен тарихи орындарға бару
Тарих сабағын сыныптың сыртында өткізу – балалардың қызығушылығын арттырудың тағы бір тиімді тәсілі. Тарихи орындарға бару оқушыларға өткен дәуірлердің куәгері болуға мүмкіндік береді.
— Мұражайлар: Тарихи жәдігерлерді көру, оқушылардың тарихты нақтырақ түсінуіне жағдай жасайды. Мұражай экскурсиясы сабақтың бір бөлігіндей болуы мүмкін.
— Археологиялық орындар:Егер мүмкін болса, археологиялық қазба жұмыстарын көру, балаларға тарихтың қалай ашылғанын көрсету, оларға тарихи зерттеулердің маңыздылығын түсіндіреді.
6. Тарихи тұлғалармен сұхбат жүргізу
Тарихи тұлғалар немесе олардың ұрпақтарымен кездесу сабақты есте қаларлықтай етуі мүмкін. Мұндай кездесулерде оқушылар өткен оқиғаларды тірі куәгерлердің аузынан естіп, тарихқа деген қызығушылықтары артады.
— Ұрпақтар сабақтастығы: Тарихи тұлғалардың ұрпақтары өз ата-бабаларының тарихы мен ерліктері туралы айтып берсе, бұл оқушыларға терең әсер қалдырады.
— Ардагерлермен кездесу: Мысалы, Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен кездесу, сол кездің оқиғаларын шынайы түрде жеткізуге көмектеседі.
7. Қосымша оқыту материалдары мен жобалар
Қосымша оқыту материалдары мен жобаларды пайдалану оқушылардың тарихқа деген қызығушылығын одан әрі арттыруы мүмкін. Бұл тәсіл балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, тарихты зерттеуге деген құлшыныстарын арттырады.
— Жеке жобалар:Оқушыларға белгілі бір тарихи тақырып бойынша жоба дайындауды ұсыну, олардың өз бетінше зерттеу жүргізуге ынталандырады. Мысалы, белгілі бір дәуірдің мәдениеті немесе белгілі бір тарихи тұлғаның өмір жолы туралы жоба жасау.
— Кітап оқу:Тарихи романдар мен повесттерді оқу, оқушылардың сол дәуірдің өмірін түсінуіне көмектеседі. Бұл оларды тарихи оқиғаларға тереңірек үңілуге ынталандырады.
8. Оқушылардың пікірін ескеру
Сабақтың мазмұнын құру кезінде оқушылардың қызығушылықтары мен пікірлерін ескерудің маңызы зор. Мұғалімдер оқушылардан қандай тақырыптар қызықтыратынын, қандай әдістермен оқуды қалайтынын сұрап, олардың пікірін ескерсе, сабақ тиімдірек өтеді.
— Сұрау салу:Оқушылардан сабақтың қалай өткені, қай әдістердің ұнағаны туралы кері байланыс алу, мұғалімге келесі сабақтарды жақсарту үшін пайдалы ақпарат береді.
— Оқушылардың шығармашылық ұсыныстары: Оқушылардың сабаққа қатысты идеялары мен ұсыныстарын қабылдау, олардың сабаққа деген жауапкершілігін арттырады.
Қорытынды
Тарих сабағын қызықты әрі тартымды ету – мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен шығармашылығына байланысты. Тарихты тек құрғақ мәлімет ретінде ұсынбай, оны жанды, есте қаларлықтай етіп жеткізу – балалардың тарихи санасын қалыптастырудың маңызды кезеңі. Осы әдістерді тиімді пайдалана отырып, мұғалімдер оқушылардың тарихқа деген қызығушылығын арттырып, олардың өткенді түсініп, болашаққа дұрыс бағыт алуларына көмектеседі. Тарих сабағы оқушыларға тек білім ғана емес, сондай-ақ өмірлік құндылықтарды түсінуге, өткеннен сабақ алуға үйрететін маңызды құрал болып табылады.
Кожабекова Асель Балтабековна,
МДШО бар №21 орта мектебі тарих пәні мұғалімі
Талдықорған қаласы, Өтенай ауылы