Қазіргі қоғамның жылдам өзгеру жағдайында қоғамға өз бетінше шешім қабылдай алатын, өз бетінше білім алу әдістерін меңгерген, өз білімін кез келген жағдайда қолдана алатын тұлға қажет. Сондықтан заманауи қоғам алдында білім алушылар үшін өз беттерінше оқу міндеттерін шешуге үйрететін педагогикалық технологияларды қолдану өзекті мәселе. Жан-жақты дамыған жеке тұлғаның маңызды көрсеткіштерінің бірі – жоғары деңгейдегі ойлау әрекеттері. Оқу шығармашылық сипатқа ие болса, онда оқу дамытуға бағытталады. Дамытушы оқу кезінде оқытушы оқушының ойлау әрекеттерінің даму заңдылықтарын біле отырып арнаулы педагогикалық әдістер арқылы оқушылардың ойлау және таным әрекеттерін қалыптастыруға бағытталған мақсатты жұмыстарды жүзеге асырады. Осындай оқу проблемалық деп аталады. Проблемалық оқыту мақсаты оқушыларды өз беттерінше жаңалықтар ашуға бағыттау. Сабақ барысында оқушылар өз беттерінше тұжырымдар ұсынып, оған дәлелдемелер келтіріп, өз пікірін жүйелі, нақты айтуға үйренеді. Оқушының дұрыс ойлау әрекеті жетекші орында тұрады. Дұрыс ойлау арқылы оқушы өзінің оқудың қай сатысында тұрғанын бағалай алады.
Белгілі психологтардың В.В.Давыдов, Л.В.Занковтың зерттеулері бойынша бастауыш сынып оқушыларының психологиялық дамуының маңызды резервтері мен мүмкіндіктерінің көрініс табуына проблемалық оқытудың ықпалдастығы бар екенін анықтаған. Проблемалық жағдаяттарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың ойлау әрекетін белсендіру оқытудың сапасын арттырады.
Адамның іс-әрекеті белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталады. Оқушыладың қажеттілігі бір нәрсені білуге бағытталса, онда білуге деген оқу, талпыныс арқылы білім алу олардың білуге деген қажеттілігіне жауап береді. Осы жағдайдағы білім — оқушылардың таным қажеттілігі болып табылады. Оны меңгеруге бағытталған оқушының оқу әрекеті оқуға түрткі болады. Оқушыларда танымдық қажеттілік болмаса онда оқушыларда оны меңгеруге деген әрекет еріксіз түрде болып, білім сапасы төмендейді. Бастауыш сынып оқушылары әртүрлі оқу, ойын, еңбек әрекеттерін орындайды. Солардың ішінде оқу- таным әрекеті — жетекші әрекет.
Мұғалім үшін оқушылардың оқу барысындағы қажетті әрекеттерді ғана біліп қоймай оларды дұрыс қалыптастыруы маңызды.
Проблемалық жағдаят – белгілі бір қызықтыратын мәселе туралы кедергіге кездескен кезде оны түсіндіре алмау ,оны шешуде өзіне кейде белгісіз әдістермен ,өзі білетін білімді қолдану арқылы шешу. Педагогикалық жағдаяттар үйренетін обьектінің мәнін ашып, оқушы әрекетін белсендіретін түрде ұйымдастырылады.
Оқушы үшін айтарлықтай қиындық тудырмайтын сұрақтар және керісінше оқушы шешімін таба алмайтын өте қиын тапсырмалар оқушы үшін проблемалық жағдаят болып есептелмейді ,қызықтырмайды
Проблема лық жағдаят А.Матюшкин бойынша мынандай компоненттерден тұрады:
- Прооблемалық жағдаят арқылы шешімін табатын белгісіздік
- Белгісіз әрекеттер арқылы таным әрекеттерді тудыру
- Міндетті шешу барысындағы оқушылардың мүмкіндіктері
Проблемалық тапсырмалар – оқушылардың ойлау әрекетін дамытатын оқу әрекетінің бір компоненті
Проблемалық оқыту кезінде талдау, салыстыру, синтез , жалпылау, бағалау ой әрекеттерінің әдістері арқылы оқушының ойлауы дамиды.Проблемалық тапсырмаларды білімді бекіту,қайталау, меңгеру кезеңінде қолдануға болады.
Оқытушы проблемалық тапсырмаларды ұйымдастырады,оны шешуге оқушыларды ұйымдастырып бағыттайды .Проблемалық тапсырмалар арқылы оқушы білімді сапалы игереді.
Проблемалық жағдаят тудырудың әдістемелік тәсілдері:
- Оқытушы оқушыларды кедергілер алдына қояды, оларды өздерінің шешуін ұсынады
- Белгілі сұраққа қатысты әртүрлі болжамдарды ұсынады
- Білгісіздікті табу үшін жан-жақты тараптарды қарауды айтады
- Салыстыру, түйіндеме жасау, жалпылау, фактілерді қайта қарау, түсіндіруді ұсынады
Проблемалық оқыту ойлау әрекетін белсендіреді. Ойлау арқылы оқушы өзіне
«жаңалық» ашады
Оқушы проблемалық тапсырмамен танысады, проблеманы шешу жолдары мен әдістерін қарастырады, шешу әдістерін айқындайды және оны жүзеге асырады. Бастауыш сынып оқушылары үшін қалай оқу керек біліктілігі қалыптасады.
Дүниетану сабақтарындағы «Тері» тақырыбында оның жылуды реттеу қызметі қарастырылады. Осы оқу міндетін пайдалану арқылы проблемалық тапсырманы былайша құрастыруға болады.
Проблемалық сұрақ:
«Тәулігіне адамның терісі арқылы бөлінетін жылуды пайдаланып 33 литр суды қайнатуға болады. Сыныпта отырған оқушылардың терісі арқылы бөлінетін жылу арқылы қанша литр суды қайнатуға болады?»
«Бөлме өсімдіктері» тақырыбында оқушыларға
«Неліктен табиғатта болып жатқан өзгерістерге қарамастан бөлме өсімдіктері жасыл болып, кейбіреулері тіптен гүлдейді?»
Оқушылар жауаптары әртүрлі болуы мүмкін «Бөлме жылы болады. Адам бөлме өсімдіктеріне күтім жасайды»
Оқушыларға мұғалім бір күні талдың өркенін топыраққа отырғызым бөлмеге кіргізіп, күтім жасағаны туралы айтады.Алайда күзде бұтақтар жасыл жапырақтарын түсіріген.Бұны қалай түсіндіруге болады?
Оқушылар талқылау арқылы бұл өсімдіктердің (бөлме өсімдіктерінің) отаны жылы елдер екенін айтады,сондықтан олар мәңгі жасыл болатынын айтады.
Тоймбаева Маирагуль Шинаровна , Бастауыш сынып мұғалімі
Бауыржан Момышұлы атындағы МДШО бар орта мектеп
Достық кенті. Алакөл ауданы, Жетісу облысы
