Автор: Жазылбекова Назира Ибрагимовна, Дефектолог, 2 ясли-бақшасы.
Өзектілігі:Баланың бойында кең және бай рухани өмірін қалыптастыру, дамыту шығармашылықсыз мүмкін емес. Сол арқылы бала қоршаған ортаны зерттеп, өзін танып, өз сезімдерін жеткізе алады, қарым-қатынас орната алады.
Мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық, қимылдау, қатынасқа түсе білу белсенділіктерін дамыту, психоэмоционалды денсаулығын нығайту.
Түзету:
- Ұсақ моториканы дамыту;
- Зейінділігін, есте сақтау қабілеттерін дамыту;
- Бастамашылық пен бақылай білу қабілеттерін дамыту;
- Жалпы тілдік біліктіліктерін (дыбыстарды айта білу, сөйлеудің интонациялық экспрессивтілігі). Үйлесімді сөйлеуді дамыту.
Тәрбиелік:
- Халық мәдениетіне деген сүйіспеншілігін, құрметін тәрбиелеу;
- Бір-біріне деген толерантты көзқарас қалыптастыру;
- Балалардың қызығушылығын, олардың белсенділігі мен практикалық сипаттағы мәселелерді өз бетінше шешуге дайындығын ояту.
Жұмыс түрі: фронталды және жеке
Денсаулық сақтау аспекті:
- Киіз сабақтарда қолдануға арналған тамаша материал. Пайдалануға ыңғайлы, арнайы жабдықты қажет етпейді, табиғи материал;
- Киізбен өткізілетін сабақтардың сауықтыру әсері бар – бұл кезек-кезек жылы және салқын сумен жұмыс істеу, қолдың рефлекторлық нүктелеріне жұмсақ әсер ету ағзаны шыңдайды, ал дене шынықтыру баланы сергітеді.
Фелтинг-бұл жүнді инелермен, шпиндель машинасымен немесе сабынды сумен илеу әдісі.
Менің жүн илеумен достығым бірден басталған жоқ. Алдымен мен бисер, декупаж, кесте тігуге тырыстым. Бірақ бұл мені ұзақ уақыт бойы қызықтырмады. Фелтинг — бұл өзгеше. Мен оның мәңгі екенін бірден түсіндім. Мен жүнді жылулық, икемділік және кез-келген пішінді алу қабілеті үшін жақсы көремін. Бастысы, жағымсыз ойлармен күресуге көмектеседі. Жұмысқа кірісе бастағаннан — бірден күлімсіреу және жақсы көңіл-күй пайда болады.
ФЕЛТИНГТІҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БОЛАДЫ
Жүн илеудің екі түрі болады: құрғақ және дымқыл. Құрғақ түрі арқылы үлкен пішінді ойыншықтар жасайды. Жүннің бір бөлшегін қолмен қажетті пішінге келтіріп, арнайы инемен бірнеші рет тесе отырып, илейді.
Дымқыл түрін көбіне тегіс бұйымдар — панно, сөмке, киім жасау үшін қолданады. Жүннің бір бөлшегін қажетті пішінге келтіріп алып, тегіс беттің үстіне жайып, жылы сабынды еріндімен сулайды. Жүн талшықтары бір-біріне түсіп, кенеп құрайды.
ФЕЛТИНГ ҮШІН ҚАНДАЙ ҚҰРАЛДАР МЕН МАТЕРИАЛДАР ҚАЖЕТ
Оларды шығармашылық және қолөнер бөлімдерінен сатып алуға немесе интернет-дүкендерден тапсырыс беруге болады
ИЛЕУ ҮШІН ЖҮН
Боялған жүн жұқа, жартылай жұқа және тығыз болады. Тығыз немесе жартылай жұқа жүн жақсы: ол процесте бұзылмайды. Ал жұқа жүнді алмауыңыз керек-оны инемен бұзып алу оңай.
Ойншықтардың негізі ретінде көбініе арзан, боялмаған, сапасы төмен — сливер деп аталатын жүнді алады.
Сыртқы пішімі бойынша кардочес (жүнді мақта) немесе тарақ таспасы сияқты. Кардочес деген — ол шатасып қалған масса сияқты оны жұмыс алдында дайындау қажет.
Тарақ таспасы деген — түзетілген материал, оны орамас бұрын жақсылап араластыруға тура келеді, әйтпесе жүн талшықтары бір-бірімен нашар байланысады.
Сәндік элементтер
Моншақтар, ленталар, орамалдар, моншақтар, түймелер, шілтер – мұның бәрі сіздің ойыншығыңызды безендіріп, оны ерекше етеді.
Қосымша құралдар
Ойыншықты дайындау үшін қайшы, тігін түйреуіштері, желім, фломастер немесе бор, тіс щеткасы қажет.
Оймақтар
Олар сіздерді илеу барысында инеден алатын екпелерден қорғайды.
Қазіргі заманда адамдардың көбісі айналамызды қоршаған синтетикалық материалдардан шаршап, олардан бас тартуда. Сол себептен болар қазіргі заманда адамдардың арасында табиғи материалдардан жасалған бұйымдарға киімге, ойыншықтарға, әшекейлерге деген қызығушылығы мен сұранысы артуда. Жүн — табиғаттың бізге берген аса құнды материалдарының бірі.
Соңғы кезде тоқыма өндірісінің ең ежелгі әдісі — жүн илеу әдісі танымал бола бастады.
«Жүн илеу» техникасының басқа да атаулары бар : фелтинг (felting), бұл жүнді инелермен, шпиндель машинасымен немесе сабынды сумен әсер ете отырып илеу әдісі. Жұмыс барысында өңделмеген жүннен үлкен ойыншықтар, киім, аксессуарлар, интерьерді безендіруге арналған жабдықтар жасалады. Есіңізде болсын, илеу үшін тек табиғи жүн қолданылады, оны басқа ештеңемен алмастыруға болмайды – тек жүн ғана иленуге қеледі.
Фелтинг — бұл қолөнердің ерекше түрі, жұмыс барысында иленген жүннен дымқыл немесе құрғақ әдістері арқылы тегіс немесе көлемді фигуралар — гулдер, ойыншықтар, шарлар жасалынады.
Жүн илеу тарихы
Жүн илеу жер бетіндегі тоқыма өндірісінің ең көне түрі. Археолагтардың пайымдауынша жүннен жасалған алғашқы бұйымдардың
8 000 жылдық тарихы бар.
Адамдар жабайы аңдардың жүндерінен илей бастаған. Кейіннен ғана иіруді, тоқуды және мата дайындауды үйренді.
Ұлттық техникадағы бұйымдарды дайындау үшін тығыз жүн, су, сабын және екі қол қажет.
Қойлар қолға үйретіліп, жүннің түрлері пайда болды.
Жүнді қырқып, жуып тазалайды сосын тарау машиналарына жіберіледі.
Уақыт өте келе жүн илеу әдісі аяқ киім, бас киім және қалыптық бұйымдар жасау үшін қолданыла бастады. Үлкен шеберханалар мен илеу өндірісі пайда бола бастады.
19 ғасырдың ортасы мен 20 ғасырдың басында илеу пресстері мен илеу машиналары шығарыла бастады. Илеу жұмысы жүнді қысу және илектеу арқылы немесе жүн талшықтарын шатыстыра отырып арнайы механикалық инелермен тесу арқылы жүзеге асырылды.
Илеуге арналған жүн
Илеу үшін кез-келген табиғи жүнді пайдаланады. Көбіне әр түрлі қой жүні мен түйе жүндері. Сонымен қатар басқа жануарлардың жүндерін де қолдануға болады.
Илеу негіздері
Киіз басу-жүн талшықтарынан киіз және фетр сияқты материалдарды өндіру үшін пайдаланылатын нығыздалған массаны алу процесі. Қолмен илеу кезінде зауытта жасалған орамдағы жүн, сондай-ақ ангора мен кашемирден иірілген жіп қолданылады. Қолөнер дүкендерінде меринос жүнінің әр түрлі сорттары кеңінен ұсынылған.
Жүн илеудің екі түрі бар: дымқыл және құрғақ.
Дымқыл басу үшін жүннен басқа Сізге су, арнайы сұйықтық немесе сабын, жақсысы балалар сабыны немесе сұйықтық, пластикалық пленка қажет. Құрғақ басу үшін сізге жүн, инелер және щетка қажет. Техника өте қарапайым және өңделмеген жүн бірнеше рет арнайы инелермен тесіліп, талшықтар оралып (құлап кетеді), қажетті көлемді құраудан тұрады.
Дымқыл басу үшін 1 литр ыстық суды (қол температураға төтеп беру үшін) 1 ас қасықпен үгітілген немесе сұйық сабынмен араластыру арқылы сабын ерітіндісін дайындау керек. Бұл жүнді илеу процесін тездетеді. Ерітіндіні жүнге жағып, содан кейін біртекті кенеп жасалғанға дейін ысқылайды. Полиэтилен («ауа көпіршіктері» бар). Сынғыш заттарға арналған орау материал, оның үстіне сабын ерітіндісімен жұмыс істеу кезінде жүн талшықтарын жайады. Көмекші құралдар. Дайын жұмысты илектеу түйреуішпен ораңыз. Дайын суреттегі артық ылғалды кетіру үшін сүлгі қолданылады. Бүріккіш пистолеттің көмегімен сабын ерітіндісі біркелкі етіп жағады.
Жүн орналастырылатын пішін (егер сіз көлемді фигураны жасағыңыз келсе).
Дымқыл басу жалпақ және көлемді өнімдерді жасау үшін қолданылады: киім, пано, кейбір аксессуарлар үшін.
Егер сіз баланы жүн илеу поцессімен таныстырғыңыз келсе, сіз дымқыл илеуден бастауыңыз керек.
Балалар үшін дымқыл илеуден жасай алатын ең қарапайым бұйым бұл — жүннен жасалған шарлар мен моншақтар.
Балалар үшін ол әрі қызықты әрі көңілді болады, ең негізгісі бала жаңа тәжірибе алады, ал сіз балаңызбен бірге өткізген баға жетпес уақытқа ие боласыз.
Жүннен моншақтар илейміз
1. Жүн орамынан белгілі бір мөлшерде жүнді жыртып алыңыз. Жүн төсеу процесінде отырып қалатынын ескере отырып, артығымен алыңыз. Бірдей мөлшердегі бірнеше моншақ жасау үшін алдын-ала бірдей жүн бөліктерін дайындаңыз. Содан кейін алғашқы моншақты жасау үшін қанша жүн алғанын еске түсіру қиын болады.
2. Жүннің бір бөлігін алдыңыздағы үстелге қойып, оны қатты допқа бұрай бастаңыз. Жүнді неғұрлым тығыз илесеңіз, соғырлым тезірек моншақ иленеді. Моншақты илеу барысында, негізінен ортасын бұраңыз, ал жан-жақтарын саусақтарыңызбен жай ғана басыңыз. Соңында, осы жақтардың бәрімен, моншақты орап алсаңыз, содан кейін қыртыстар сіз үшін қорқынышты емес.
3. Біз бұралған допты сабын ерітіндісіне батырамыз, ол шашылып кетпес үшін саусақтарыңызбен ұстап, жақсылап жібітеміз. Шығарамыз және сәл сығып суын азайтамыз. Өте жеңіл дөңгелек қозғалыстармен (әрең басу) біз допты қолдарымыздың арасына салып илей бастаймыз. Артық көбікті жуып тастау үшін моншақты мезгіл-мезгіл бір стакан суға батырыңыз және оны жұмсақ пленкаға баспай бұраңыз. Ол кезде илеу әдісі қолға қарағанда тезірек жүреді.
4. Доп тығыз болған кезде оны алақандарыңыздың арасына пластилин сияқты илеңіз. Моншақ барған сайын тығыздалатындықтан, қысымды біртіндеп күшейтуге болады. Допты пленканың үстінде илей беріңіз.
Мезгіл-мезгіл моншақтың тығыздығына байқай отырып, екі саусағыңызбен мыжып көру керек. Соңында ол қатты болуы керек.
Доптың дайын екендігінің тағы бір белгісі: ол түксіз болуды тоқтатады, барлық түктер бетіне мықтап жабысады.
5. Сабынды жуып тастау үшін дайын допты алдымен жылы сумен, содан кейін суық сумен шайыңыз. Ол үшін ваннаға барыңыз – бізге ағынды су қажет. Соңғы пішінді беру үшін оны алақандарыңыздың арасына сәл илеуге болады.
Кептіреміз. Ол үшін бір түн кетеді. Келесі күні сіз моншақтарды жинай бастай аласыз.
Құрғақ илеу
Құрғақ илеу — қолөнердің танымал түрлерінің бірі. Құрғақ илеу техникасы көлемді заттарды жасау үшін қолданылады: жұмсақ ойыншықтар, зергерлік бұйымдар, кәдесыйлар. Бұл өте қарапайым түрі, сондықтан қолөнерде өз күштерін сынап көре бастаған адамдар үшін өте қолайлы.
Құрғақ илеудің басқа атаулары — филтинг немесе фельтинг. Арнайы иненің көмегімен құрғақ илеу процесінде жүн талшықтары бір-біріне оралып, тығыздалып, киіз массасына (киізге) айналады. Инелерде арнайы ойықтар бар, соның арқасында олар жүн талшықтарын алып, араластырады (орайды). Иненің барлық ойықтары жабысу бағытына қарама-қарсы бағытта орналасқан, соның арқасында инені жүннен оңай алып тастауға болады. Инелерді жүнге жабыстыру, мысалы, жөкеде-жүн тығыздалады (құлайды), қажетті пішінге (көлемді илеу кезінде) немесе жүн қабатының қалыңдығына (жалпақ бөліктерді илеу кезінде) жетеді.
Шын мәнінде, осы инелерден басқа, сізге құрғақ илеуге арналған басқа арнайы құралдар қажет емес. Қолөнер дүкенінен сатып алуға болатын қалың емес жүннен және әртүрлі қалыңдықтағы бірнеше инелерден басқа, сізге қалың көбік жөке немесе арнайы щетка қажет болады – бұл болашақ өнім саусақтарыңызды немесе дайын бұйымыңыз жатқан үстеліңізді инемен теміп алмау үшін қажет.
Шын мәнінде, осы инелерден басқа, сізге құрғақ орауға арналған басқа арнайы құралдар қажет емес. Қолөнер дүкенінен сатып алуға болатын қалың емес жүннен және әртүрлі қалыңдықтағы бірнеше инелерден басқа, сізге қалың көбік жөке немесе арнайы щетка қажет болады – бұл болашақ өнім жатқан саусақтарыңызды немесе үстеліңізді инемен кездейсоқ ұстамау үшін қажет.
Шын мәнінде, осы инелерден басқа, сізге құрғақ орауға арналған басқа арнайы құралдар қажет емес. Қолөнер дүкенінен сатып алуға болатын қалың емес жүннен және әртүрлі қалыңдықтағы бірнеше инелерден басқа, сізге қалың көбік жөке немесе арнайы щетка қажет болады – бұл болашақ өнім жатқан саусақтарыңызды немесе үстеліңізді инемен кездейсоқ ұстамау үшін қажет.
Егер сіз құрғақ илеу техникасында көлемді нәрсе жасағыңыз келсе, жүннің бір бөлігін синтетикалық қыстағышпен алмастырған жөн – бұл әлдеқайда арзан. Бұл жағдайда өнімнің негізі синтетикалық қыстағыштан, ал олардың сыртқы қабығы жүннен болады. Сіздің қолөнеріңізге арналған жүн мөлшерін анықтаған кезде, құрғақ илеу кезінде ол шамамен үштен бір бөлігін кішірейтетінін ұмытпаңыз, сондықтан бастапқы материал жоспарланған мөлшерден үлкен болуы керек.
Яғни ойлаған ойыншықтың тығыздығы «тесіктердің» санына байланысты болады. Пішінді өзгертуге ойыншықты бір жерге бірнеше рет тесу арқылы қол жеткізіледі –аталған жер майысады.
Аяқ тұтқалары мен басқа да қосалқы бөлшектер бөлек оралып, жүн мен иненің көмегімен ойыншықтың денесіне жабыстырылады. Егер сіздің қолөнеріңіз бірнеше бөліктен тұрса, алдымен оларды бөлек илеу керек, содан кейін кішкене жүннің көмегімен бір-біріне илеу керек. Егер сіз үлкен беріктікке қол жеткізуіңіз керек болса (мысалы, сіз құрғақ басу техникасында балалар ойыншығын жасайсыз, оны ойын барысында «бүлінетінін» білсеңіз ), онда бөлшектерді тігіп, жіптерді үстінен жүнді илеу арқылы жасырған дұрыс.
Қолөнердің кейбір жерлерінде құрғақ шөгу кезінде бүлінулер пайда болады. Оны үстінен сәл жүн илеу арқылы оңай түзетуге болады. Бұл құрғақ илеу әдісінің ең тиімді жағы – қателікке жол берілген кезде, бәрін қайта жасаудың қажеті жоқ, бәрін тез және көп күш жұмсамай түзетуге болады. Ол үшін ойықтары бар арнайы инелер қолданылады. Құрғақ илеуге арналған инелер өте өткір екенін есте ұстаған жөн. Тесу барысында жарақат алмау үшін мұқият болу керек. Жылдамдықпен ұрудың қажеті жоқ-олай сіз инені сындырып алуыңыз мүмкін. Ешбір жағдайда дайындаманы салмақпен ұстауға болмайды. Сіз үлкен инелерден бастауыңыз керек, ал өнім тығыздалған сайын оларды жұқа инелермен ауыстырыңыз. Инені бекіту жазықтығына қатаң перпендикуляр ұстаңыз, әйтпесе ол жабысып, сынуы мүмкін.
Балалар үшін «Валялки» атты дайын жиынтықтар бар, жиынтықтарда жүн, қосымша фурнитура және жүн илеу туралы егжей-тегжейлі нұсқаулық бар.
Қоршаған ортаны тану барысында, нәрестеге әрдайым қызықты болатын ермек табуы керек. Әсіресе баланың ойлауын дамыту үшін тактильді байланыс маңызды.
Жүн илеу — бұл өте қызықты және пайдалы әрекет. Балалар жылы табиғи материалмен жұмыс істегенді ұнатады, ол жүн болып табылады. Жүн-жұмсақ және пластикалық материал, сондықтан балаларға онымен жұмыс істеу өте оңай. Фелтинг сабақтары балалардың көркемдік талғамын, моторикасын дамытады, сенсорлық қабылдауды қалыптастырады, шығармашылық ойлау қабілетін қалыптастырады. Қолөнері сабақтарда жүн илеумен айналысу қимылдарды үйлестіруді дамытады, мидың белсенділігін, сондай-ақ қиял мен түйсікті ынталандырады.
Жүн илеу балаға да, ересек адамға да керемет седативті әсер етеді, шоғырлануды және бір нәрсеге зейінін тоқтатуға көмектеседі. Ал алған жағымды және жұмсақ сезімдер сыйласа, нәтижесін көргендегі қуанышты айтпағанда, тек жағымды эмоциялар қалдырады. Құрғақ фельтинг — бұл керемет стресстік терапия, бұл процесс өте тыныштандырады және дайын өнімнің қуанышы ұзақ уақыт бойы көңіл-күйді көтере алады.
Баланы кез — келген қызмет түріне тартудағы ең бастысы – күштемеу. Бұл қаншалықты таңқаларлық болса да. Мария Монтессоридің «Мұны өзім жасай алуым үшін көмектес» қағидасы сақталуы керек, «Мұны не істейсің? Менде осылай істесем бола ма?» — деген балалардың сұрақтарын да күнделікті естиміз. Менде кезінде ос ысұрақтарды әжеме қоятынмын, уақыт өте келе балалрмның балалары да сол сұрақтарды қояды. Үлкендер болса : «Әрине, болады, ол былай жасалады» деген диалог мәңгілік жалғасуда…
Қорытынды:
Жұмысты қорытындылай келе, қойылған мақсаттар мен міндеттер толығымен орындалады деген қорытынды жасауға болады. Фелдинг-бұл көркем шығармашылықтағы жарқын, ерекше құбылыс, қалыптасқан дәстүрлерге және жаңа технологиялардың дамуына ие. Илеудің көмегімен балалар түстер ғылымымен танысты, заттар мен материалдардың пішінін, сипатын сезінуді үйренді. Зейіннің, құлшыныстың шоғырлануы едәуір артады.
Мектеп жасына дейінгі балаларды жүн материалдармен жұмыс істеуге үйрету әдістемесін қарастыра отырып, біз оқу кезінде ауызша әдістер (түсіндіру, әңгіме, нұсқаулық), көрнекі (дайын бұйымдардың фотосуреттері, кестелер, суреттер), кешенді жұмыстардың амалдарын, операцияларын орындау бойынша практикалық жаттығулар қолданылады деген қорытындыға келдік. Мұның бәрі балалардың сөздік қорын байытуға, үйлесімді сөйлеуді дамытуға әкеледі. Алынған білім, дағдыларды балалар жеке өмірде қолданады. Мұның бәрі баланың мұғалім, дәрігер, инженер немесе суретші болуына қарамастан өмірге, жұмысқа дайындайды.